Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN

10/07/2025

25 czerwca 2025 r. odbyło się kolejne wyjazdowe posiedzenie Zakładu Studiów Nowożytnych IH PAN. Tym razem celem były Muzeum Zbrojownia na Zamek w Liwie oraz Węgrów.

Dzięki Michałowi Gochnie z Zakładu Atlasu Historycznego, który pełnił rolę przewodnika, uczestnicy mieli okazję zapoznać się z bogatą kolekcją zabytkowej broni zgromadzonej w muzeum, a także poznać historię zamku i regionu.

W dalszej części dnia odbył się spacer śladami wielokulturowej historii Węgrowa. Na jego trasie znalazły się m.in.:
🔸 Bazylika mniejsza Wniebowzięcia NMP (z zakrystią, w której można zobaczyć słynne Lustro Twardowskiego),
🔸 Muzeum Centrum Dialogu Kultur w Węgrowie w klasztorze poreformackim,
🔸 drewniany ewangelicki kościół z 1679 r.,
🔸 parafialny kościół ewangelicki św. Trójcy,
🔸 dom rabina i lapidarium – miejsce pamięci o żydowskich mieszkańcach miasta.

07/07/2025

Złoty Krzyż Zasługi dla prof. Joanny Gierowskiej-Kałłaur 🎖

Podczas uroczystości z okazji 35-lecia Studium Europy Wschodniej UW, która odbyła się 2 lipca 2025 r. w auli dawnej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, prof. Joanna Gierowska-Kałłaur z naszego Instytutu została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi za wkład w rozwój nauki polskiej w dziedzinie Studiów Wschodnich.

🎖 W gronie uhonorowanych znalazł się również prof. Leszek Zasztowt – członek Rady Naukowej IH PAN – który otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

Serdecznie gratulujemy 👏

📸 Fotorelacja z wydarzenia: https://www.flickr.com/photos/sew-uw/albums/72177720327274227

🇵🇱 Odznaczenia państwowe dla pracowników Studium Europy Wschodniej z okazji jubileuszu 35-lecia działalności

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda, doceniając wkład w rozwój studiów wschodnich oraz budowanie współpracy międzynarodowej, nadał odznaczenia państwowe byłym i obecnym pracownikom Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.

🎖 Uroczystość wręczenia odznaczeń odbyła się 2 lipca br. w auli dawnej Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. W imieniu Prezydenta RP aktu dekoracji dokonał minister Mieszko Pawlak, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP.

🏅 Odznaczeni zostali:

🔹 Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
▪️ Jerzy Chmielewski – za wybitne zasługi na rzecz rozwoju współpracy między narodami Europy Środkowo-Wschodniej i budowy demokracji
▪️ Helena Krasowska - za wybitne zasługi dla rozwoju nauki polskiej w dziedzinie studiów wschodnich

🔹 Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
▪️ Leszek Zasztowt

🔹 Złoty Krzyż Zasługi - za zasługi dla rozwoju nauki polskiej w dziedzinie Studiów Wschodnich:
▪️ Joanna Gierowska-Kałłaur
▪️ Inga Kotańska
▪️ Jarosław Książek
▪️ Dariusz Maciak

🔹 Srebrny Krzyż Zasługi:
▪️ Małgorzata Smolarska

🔹 Brązowy Krzyż Zasługi:
▪️ Krystyna Brala

🔹 Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej
▪️ Mykoła Riabczuk – obywatel Ukrainy, za wybitne zasługi w rozwijaniu polsko-ukraińskiej współpracy naukowej

📸 Relacja z wydarzenia ➡️ https://www.flickr.com/photos/sew-uw/albums/72177720327274227/

04/07/2025

Czy ChatGPT może wspierać badania historyczne? 🧠

W Pracowni Historii Cyfrowej IH PAN przeprowadzono analizę, której celem było sprawdzenie możliwości wykorzystania dużych modeli językowych do automatycznego wydobywania informacji z biogramów Polski Słownik Biograficzny.

Wnioski – oparte na testach przeprowadzonych z udziałem ChatGPT – pokazują potencjał tego narzędzia, ale także jego ograniczenia w pracy z materiałem źródłowym o wysokim stopniu złożoności.

Efektem tych prac jest artykuł Piotra Jaskulskiego, Tomasza Latosa, Mariusza Ryńcy i Adama Zapały, opublikowany w czasopiśmie DSH. Digital Scholarship in the Humanities: https://academic.oup.com/dsh/article-abstract/40/2/538/8052987 (dostęp ograniczony)

Kulisy projektu oraz refleksje dotyczące współpracy badaczy z modelem językowym zostały także opisane na blogu humanistyka.dev 👉 https://blog.humanistyka.dev/2025/05/chatgpt-wyodrebnil-dane-z-biogramow-polskiego-slownika-biograficznego

Abstract. Large language models are tools with great potential for text processing. This study aims to assess the reliability of the models’ results in ext

03/07/2025

W dniach 26–27 czerwca 2025 r. w Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego odbyła się ogólnopolska konferencja poświęcona badaniom nad historią kulturową. Wydarzenie zorganizowane zostało przez Instytut Historyczny UWr oraz Sekcję Historii Kultury Komitetu Nauk Historycznych PAN.

W programie konferencji znalazły się wystąpienia naukowców z naszego Instytutu:

🔹 prof. Tomasza Wiślicza – Prolegomena do syntezy historii kulturowej Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku
🔹 prof. Anny Landau-Czajki – Klasowy i narodowy wymiar dyskursu na temat okrucieństwa wobec zwierząt w polskiej prasie (1835–1939)
🔹 prof. Joanny Nalewajko-Kulikov – Kulturowa historia czytania Biblii po polsku. Rozważania wstępne
🔹 prof. Aleksandra Łupienki – Między historią społeczną a historią przestrzeni miejskiej: jak badać wspólnoty miejskie pod zaborami?

Prof. Tomasz Wiślicz był również członkiem komitetu organizacyjnego i przewodniczącym jednej z sesji, a prof. Anna Landau-Czajka – moderatorką sesji tematycznej.

Pełen program konferencji znajduje się w treści wydarzenia: https://www.facebook.com/events/1837935367026148

📸 Zapraszamy do obejrzenia fotorelacji w udostępnionym poście 👇

02/07/2025

Ukazał się pierwszy numer "Kwartalnika Historycznego" w 2025 roku 📘

W numerze znalazły się m.in. następujące artykuły:
– Radosława Kubusa, Nieszczęśliwe wypadki w Gdańsku na łamach gazety „Danziger Monathliche Sammlung” (1773–1792)
– Jacka Jędrysiaka, Zasady regulujące pobór rekrutów polskich do armii pruskiej jako element polityki germanizacji 1871–1914
– Remigiusza Kasprzyckiego, Dezercje wojskowych i ucieczki pracowników aparatu bezpieczeństwa ze Związku Sowieckiego w latach 1922–1940
– Emila Kalinowskiego, Walka o spadek. Anna Jagiellonka i Podlasie w latach 1572–1581

📄 Z pełną zawartością numeru można zapoznać się tutaj: https://kh-ihpan.edu.pl/pl/2025/kh-1-2025

01/07/2025

Biblioteka IH PAN zaprasza do przejrzenia wykazu nabytków za II kwartał 2025 📚 https://ihpan.edu.pl/biblioteka/nabytki/nabytki-w-2-kw-2025-r/

Wśród nich kilkadziesiąt książek pochodzących z wymiany z The Library of Congress, ale też około 20 francuskich tytułów pochodzących z BnF - Bibliothèque nationale de France, źródła i opracowania do dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego i Litwy dzięki wymianie z Lietuvos istorijos institutas oraz Vilniaus universiteto biblioteka i wiele innych!

18/06/2025

Zapraszamy do obejrzenia i posłuchania o kulcie księżnych śląskich i budowaniu regionalnej tożsamości w średniowieczu. O tym opowiada prof. Roman Michałowski z naszego Instytutu w najnowszym filmie opublikowanym na kanale projektu „Polskość – dziesięć wieków definiowania narodu” (Projekt Polskość)🎥

O żywotach księżnych śląskich, ich kulcie oraz budowaniu regionalnej tożsamości w średniowieczu opowiada prof. Roman Michałowski, pracownik Instytutu Histori...

16/06/2025

W sobotę 14 czerwca 2025 r. dr Michał Słomski z Zakładu Atlasu Historycznego oprowadzał osoby zainteresowane historią po fragmentach najdawniejszego Kamionka i Skaryszewa. Wycieczka w przeszłość rozpoczęła się nad brzegiem Jeziora Kamionkowskiego, a zakończyła przy skrzyżowaniu ulic Targowej, Ząbkowskiej i Okrzei.

W ciągu blisko dwóch i pół godziny dr Słomski opowiadał o wpływie bliskości Wisły i jej starorzecza na dzieje wsi Kamion, przywołał także jedyny znany opis kościoła w Kamionie z 1609 r. Zwrócił uwagę, że po zniszczeniach z 1656 r. wieś została ponownie zasiedlona dopiero 125 lat później. Podkreślił również, że na gruntach Kamiona w pierwszej połowie XVII w. powstał Skaryszew – miasto, po którym dziś trudno odnaleźć ślady w tkance współczesnej Pragi. Dawny rynek Skaryszewa znajduje się w miejscu, gdzie dziś rośnie trawa i stoi plac zabaw 🌱.

Prezentacyjne i merytoryczne wsparcie podczas spaceru zapewnił Krzysztof Malinowski, również pracujący w Zakładzie Atlasu Historycznego. Wydarzenie zostało zorganizowane przez Muzeum Warszawskiej Pragi, a ze strony muzeum koordynowała je Ewelina Bartosik.

Autorką fotografii jest Aleksandra Słomska 📸.

16/06/2025

Przed weekendem, 12-13 czerwca, odbyła się Łódzka Konferencja Geografii Historycznej i Politycznej, zorganizowana przez Katedrę Geografii Politycznej, Historycznej i Studiów Regionalnych Uniwersytet Łódzki, Komisję Geografii Politycznej i Historycznej Polskie Towarzystwo Geograficzne oraz Komisja Geografii Historycznej Polskiego Towarzystwa Historycznego.

Wzięli w niej udział pracownicy i współpracownicy naszego Instytutu. Michał Gochna mówił o projekcie, którego jednym z głównych celów jest zbudowanie przestrzennej bazy danych źródeł sejmikowych 📍. Dr Wiesława Duży przedstawiła założenia projektu mającego na celu stworzenie geoportalu z danymi z drugiej połowy XIX wieku.

Współpracujący z Zakładem Atlasu Historycznego IH PAN dr Tomasz Związek, w wieloautorskim referacie "Toponimia obszarów leśnych w kontekście przemian społecznych, demograficznych i modernizacyjnych XVIII–XIX w.", zaprezentował wyniki projektu realizowanego w Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie, poświęconego gospodarce leśnej w epoce przedindustrialnej.

Oprócz prezentacji prowadzonych badań nasi pracownicy nawiązali również kontakt z badaczami z Czech 🤝. Efektem będzie wymiana akademicka i wspólna realizacja kolejnych projektów międzynarodowych.

Łódzka Konferencja jest wydarzeniem cyklicznym – kolejna edycja odbędzie się w 2027 roku.