Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN

31/10/2025

Polskość w epoce pozytywizmu, darwinizmu i spenceryzmu – rozmowa z prof. Maciejem Janowskim i prof. Tomaszem Kizwalterem 🎙

W drugiej połowie XIX wieku w przyszłość spoglądano z nadzieją, wierząc, że nauka pozwoli lepiej ułożyć stosunki międzyludzkie i międzynarodowe. Być może nie od razu, być może za cenę wyrzeczeń – ale na pewno się uda.

Jakie miejsce mieli w tej wizji Polacy? O polskości w świecie pozytywizmu, darwinizmu i spenceryzmu rozmawiają prof. Maciej Janowski, dyrektor naszego Instytutu, oraz prof. Tomasz Kizwalter z Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego.

Podcast prowadzą: Michał Nowak (Dwójka - Program 2 Polskiego Radia) i Michał Gniadek-Zieliński, kierownik projektu „Polskość – dziesięć wieków definiowania narodu” (Projekt Polskość).

📺 Obejrzyj rozmowę na YouTube 👇

W drugiej połowie XIX wieku w przyszłość spoglądano z nadzieją, twierdząc, że nauka jest przyszłością i z jej pomocą uda nam się lepiej ułożyć stosunki międz...

30/10/2025

Do lektury: prace Zakładu Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu

🖌 W sprzedaży jest nowy tom „Słownika historyczno-geograficznego województwa poznańskiego w średniowieczu”, cz. VI, z. 2: Zakolny Rów – Zgaliny [red. T. Jurek; oprac. M. Bartoszak, P. Dembiński, T. Jurek, A. Kozak; współpr. archeologiczna M. Przybył; Poznań 2025]. W zeszycie opracowano m.in. średniowieczne dzieje miasta Zbąszyń oraz wsi: Zakrzewko, Zakrzewice, Zakrzewo k. Buku, Zakrzewo k. Zbąszynia, Zakrzewo k. Miejskiej Górki, Zalasewo, Zalesie, Załom, Zamorze, Zamysłowo, Zamysłów, Zaparcin, Zarzeczyno, Zastawa, Zatom Nowy i Stary, Zawada, Zawady (obecnie dzielnica Poznania), Zawady k. Ryczywołu, Zawory, Zbarzewo, Zbęchy, Zborowo, Zdrogowo, Zdrój, Zemsko (dawniej Ząbrsko), Zębowo i Ziemsko k. Międzylesia (dawniej Zamostowo). Słownik do kupienia w Wydawnictwie Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk: https://wydawnictwo.ptpn.poznan.pl/oferta-wydawnicza/nowosci/slownik-historyczno-geograficzny-wojewodztwa-poznanskiego-w-sredniowieczu-cz-vi-z-2-zakolny-row-zgaliny/

🖌 W najnowszym artykule prof. dr hab. Tomasz Jurek omawia staropolską historię poznańskiego Piątkowa. Temu osiedlu poświęcono najnowszy tom „Kroniki Miasta Poznania”. Tom dostępny w Wydawnictwo Miejskie Posnania: https://sklep.wmposnania.pl/pl/p/Piatkowo-KMP-32025/1373

🖌 W ostatnim numerze t. 27 „Mediaevalia historica Bohemica” (cz. 1), w otwartym dostępie, ukazał się artykuł dr Marty Piber-Zbieranowskiej poświęcony dworowi księżnej Anny Radziwiłłówny: https://asjournals.lib.cas.cz/Mediaevalia_historica_Bohemica/article/uuid:cf566f7f-df8c-42a1-a341-c5a2da7a1462/pdf

🖌 W „Przeglądzie Historyczno-Wojskowym” ukazał się artykuł dr. Emila Kalinowskiego „Gorzki koniec? Ostatnie lata pułkownika Idziego Kalinowskiego (1625–1627)”. Artykuł domyka cykl o dowódcy lisowczyków, porządkuje fakty na podstawie szerokiej bazy źródeł i koryguje wcześniejsze ustalenia; zakres: lata 1625–1627. Pełny tekst w otwartym dostępie pod adresem:https://wbh.wp.mil.pl/c/pages/atts/2025/8/b3.Emil_Kalinowski_Gorzki_koniec_Ostatnie_lata_pukownika_Idziego_Kalinowskiego.pdf

Zapraszamy do lektury! 📚

29/10/2025

Biblioteka IH PAN zachęca do przejrzenia wykazu nabytków za III kwartał 2025 roku

📚 Oprócz nowości wydawniczych (nowe tomy serii Quellen und Studien zur Geschichte des Deutschen Ordens i Folia Jagellonica. Fontes, wydawnictwa Historický ústav Akademie věd ČR a nakladatelství, Lietuvos istorijos institutas, Instytut Pamięci Narodowej, Krytyka Polityczna, Instytut Pileckiego, Instytut Narutowicza, Instytut Badań Literackich PAN, Studium Europy Wschodniej UW, Muzeum Historii Polski, Muzeum Warszawy i in.) w naszych zbiorach pojawiło się sporo starszych książek, monografii i wydawnictw źródłowych, pozyskanych z darów czytelników i dubletów innych bibliotek, które dobrze wpisują się w profil naszych zbiorów. Zapraszamy też do zaglądania do gablot z nowościami przy wejściu do Instytutu.

👉 https://ihpan.edu.pl/biblioteka/nabytki/nabytki-w-3-kw-2025-r/

25/10/2025

W dniach 15-16 października w Muzeum Narodowym - Pałac Wielkich Książąt Litewskich Valdovų Rūmai odbyła się międzynarodowa konferencja "Teksty, konteksty i interpretacje źródeł historycznych Wielkiego Księstwa Litewskiego" ("Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos šaltinių tekstai, kontekstai ir interpretacijos").

Spotkanie, wspierane przez Litewską Radę Naukową, zostało zorganizowane przez Lietuvos istorijos institutas we współpracy z Muzeum Narodowym - Pałac Wielkich Książąt Litewskich przy współpracy naszego Instytutu oraz Instytutu Ukraińskiej Archeografii i Źródłoznawstwa im. Mychajły Hruszewskiego Narodowej Akademii Nauk Ukrainy (Національна академія наук України).

Udział wzięli prelegenci z Litwy, Polski, Białorusi i Ukrainy, w tym grono pracowników naszego Instytutu:
🔹prof. dr hab. Andrzej Rachuba - "Nieznane lub słabo wykorzystywane źródła do dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego (XVI-XVIII w.)"
🔸dr hab. Aliaksandr Hrusha, prof. IH PAN - "Genealogia przywileju ruskiego kancelarii wielkich książąt litewskich drugiej połowy XV - pierwszej tercji XVI wieku"
🔹dr Emil Kalinowski - "Kształtowanie się zespołu ksiąg grodzkich na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Przykład Brańska na Podlasiu i najstarszych akt tutejszego grodu (1536–1569)"
🔸dr Adam Danilczyk - "Korespondencja Stanisława Augusta z podskarbim Antonim Tyzenhauzem jako jedno z najważniejszych źródeł do historii Wielkiego Księstwa Litewskiego drugiej połowy XVIII wieku"
🔹dr Tomasz Jaszczołt - "Sprawa małżeńska Mikołaja Ilinicza i Elżbiety Moniwidowej z 1489 r. Czyli o możliwościach uzyskania nowych informacji genealogicznych elity Wielkiego Księstwa Litewskiego w XV w."
🔸dr Monika Jusupović - "Specyfika pracy nad osiemnastowiecznymi aktami sejmikowymi"
🔹mgr Michał Gochna - "Cyfrowa baza akt sejmiku trockiego (1733–1795), czyli stare i nowe problemy edytorstwa akt sejmikowych z perspektywy historii cyfrowej"
🔸dr Melchior Jakubowski - "Źródłowa baza danych o aktywnościach artystycznych bazylianów w XVIII wieku"

Dodatkowo Andrzej Rachuba, Monika Jusupović i Aliaksandr Hrusha znaleźli się w gronie uczestników panelu dyskusyjnego "Źródła historyczne Wielkiego Księstwa Litewskiego w erze cyfryzacji i SI: quid postea?".

Konferencja była dobrym forum wymiany doświadczeń w pracy nad źródłami do dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego, pokazując w jak wielu ośrodkach naukowych prowadzone są różnorodne badania (źródłoznawcze, edytorskie, inne) i nakreślając ramy potencjalnej współpracy. 🤝

Więcej o konferencji 👉 https://www.istorija.lt/tarptautine-konferencija-lietuvos-didziosios-kunigaikstystes-istorijos-saltiniu-tekstai-kontekstai-ir-interpretacijos/1713

24/10/2025

27–28 października 2025 r. na Uniwersytecie Warszawskim odbędzie się XXI Międzynarodowa Konferencja Prometejska „Studia nad sowietologią i wschodoznawstwem: Dziedzictwo i współczesne wyzwania”, organizowana z okazji 100. rocznicy powstania Instytutu Wschodniego w Warszawie (1925–2025).

W gronie uczestników i moderatorów znajdą się również pracownicy naszego Instytutu – dr hab. Gennadii Korolov i dr Paweł Libera. 📄 Dr Łukasz Dryblak wystąpi z referatem „Jak pokonać Rosję? Badania Jerzego Niezbrzyckiego (Richarda Wragi) nad Rosją i komunizmem oraz ich wpływ na amerykańską wspólnotę wywiadowczą i analityczną”, a dr Paweł Libera z referatem „Między nauką a polityką. Spór wokół roli instytutów wschodoznawczych w okresie międzywojennym”.

Więcej informacji wraz z programem oraz linkiem do rejestracji znajduje się na stronie 👉 https://studium.uw.edu.pl/event/xxi-miedzynarodowa-konferencja-prometejska-studia-nad-sowietologia-i-wschodnioznawstwem-dziedzictwo-i-wspolczesne-wyzwania/

📣 Zapraszamy na XXI Międzynarodową Konferencję Prometejską!
🎓 Studia nad sowietologią i wschodoznawstwem: Dziedzictwo i współczesne wyzwania
🗓 27–28 października 2025 r.
📍 Uniwersytet Warszawski, budynek dydaktyczny na górnym dziedzińcu, Kampus Główny, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28

W tym roku konferencja odbywa się z okazji 100. rocznicy powstania Instytutu Wschodniego w Warszawie (1925–2025).
To wyjątkowe wydarzenie gromadzi badaczy i ekspertów zajmujących się problematyką Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Centralnej.

📄 Program konferencji jest już dostępny!
👉https://studium.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2025/03/program-na-strone-XXI-prometejska-_ostateczny-.pdf
👉Link do rejestracji na wydarzenie w komentarzu⬇️

Serdecznie zapraszamy do udziału!

24/10/2025

29 października 2025 r. (środa) w Centralny Przystanek Historia IPN (ul. Marszałkowska 107, Warszawa) odbędą się spotkania z autorami publikacji Wydawnictwa IPN. Rozmowy poprowadzi redaktor Rafał Dudkiewicz. 📍

Wśród gości znajdzie się dr Paweł Libera z naszego Instytutu, współautor książki „Operacja polska NKWD 1937–1938. Przywracanie pamięci o zbrodni”. Zaprezentowana zostanie także biografia autorstwa dr. Mariusza Kolmasiaka „Niepokorny. Profesor Zbigniew Wójcik – patriota, strażnik pamięci Piłsudskiego, historyk”, poświęcona badaczowi przez wiele lat związanemu z naszym Instytutem.

📅 Harmonogram:
14.00 – Tomasz Sudoł, „Zbrodnie wojenne Wehrmachtu na żołnierzach Wojska Polskiego popełnione od września do grudnia 1939 r. Tom 1. Geneza zbrodni. Zbrodnie na polu walki”
15.00 – Mariusz Kolmasiak, „Niepokorny. Profesor Zbigniew Wójcik – patriota, strażnik pamięci Piłsudskiego, historyk”
16.00 – Paweł Libera, Maciej Wyrwa, „Operacja polska NKWD 1937–1938. Przywracanie pamięci o zbrodni” 📚

Wstęp wolny.

23/10/2025

📷 Konferencja „Oswajanie rewolucji: doświadczenia społeczeństw Polski i Europy Środkowej w latach 1945–1989” – za nami dwa dni pełne ważnych rozmów o historii społecznej!

Wydarzenie było kontynuacją ubiegłorocznego kongresu „Przyszłość studiów nad Europą Środkową i Wschodnią”. Poruszane podczas konferencji wątki będziemy rozwijać w kolejnych latach – w ramach corocznych, międzynarodowych spotkań badaczy i badaczek. Jest jeszcze wiele do odkrycia.✨

Organizatorzy: Instytut Pileckiego, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN

🔗Czytaj więcej: https://instytutpileckiego.pl/pl/instytut/kalendarz/pierwszy-konferencja-oswajanie-rewolucji-doswiadczenia-spoleczenstw

23/10/2025

W najnowszym odcinku podcastu Sigillum Authenticum „Historie arturiańskie” dr Agata Łysakowska-Trzoss z naszego Instytutu rozmawia o filmie „Chopin, Chopin”, który ukazuje życie i twórczość Fryderyka Chopina.

Jak przedstawiono kompozytora na ekranie? Jakie emocje wywołuje warstwa muzyczna i czy film trafia do dzisiejszego widza? Czy to film o Chopinie, czy o chorobie? A może – o tym, dlaczego tak trudno tworzyć dobre filmy historyczne?

📻 Odpowiedzi na te pytania można posłuchać w najnowszym odcinku podcastu. 🎬

W tym odcinku rozmawiam o filmie „Chopin, Chopin”, który ukazuje życie oraz twórczość Fryderyka Chopina. Jak przedstawiono kompozytora na ekranie? Jakie emoc...

22/10/2025

W dniach 20-21 października w naszym Instytucie odbyły się warsztaty edytorskie "Akta sejmikowe w przestrzeni cyfrowej i w badaniach tradycyjnych", zorganizowane pod patronatem Polskiego Towarzystwa Badań nad Wiekiem Osiemnastym oraz Polskiego Towarzystwa Badaczy Wieku Siedemnastego.

To było drugie spotkanie edytorów akt sejmikowych w tej formule - pierwsze odbyło się w 2023 roku w Obrzycku. Oba spotkania nawiązywały również do konferencji "Edycje źródłowe akt sejmikowych problemy i perspektywy edytorskie", którą zorganizowano w IH PAN w 2015 roku.

📜 W pierwszej części warsztatów poszczególne zespoły edytorskie prezentowały aktualnie prowadzone prace nad edycjami akt sejmikowych. Następnie w kilku panelach dyskutowano o problemach pojawiających się w tego typu pracach, na przykład kwestią doboru źródeł czy klasyfikacji sejmików i akt.

🔎 Część druga spotkania poświęcona była cyfrowemu edytorstwu akt sejmikowych. Dyskutowano o metodach i narzędziach cyfrowych przydatnych w opracowywaniu edycji akt (m.in. wykorzystanie AI i HTR), zaprezentowano także bazę akt sejmiku trockiego 1733-1795, przygotowywaną w IH PAN w ramach grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Zaproponowano możliwości rozbudowy bazy tak, aby uwzględniała dane o sejmikach i aktach sejmikowych z terenu całej dawnej Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku.

Polskie Towarzystwo Badaczy Wieku Siedemnastego: https://www.facebook.com/profile.php?id=61552005819704

📷 Fot. Andrei Radaman. Więcej zdjęć: https://www.facebook.com/profile.php?id=100082882465164

22/10/2025

Zapraszamy do Wrocławia na wykład poświęcony Hugonowi Grocjuszowi – autorowi przełomowego dzieła „De Jure Belli ac Pacis”, które w tym roku obchodzi 400-lecie wydania.

Wykład pt. „Hugo Grotius: Father of International Law (400 Years of De Jure Belli ac Pacis, 1625)” wygłosi dr hab. Jan Waszink z naszego Instytutu, znawca XVII-wiecznej myśli prawniczej i badacz twórczości Grocjusza z Holandii, goszczący we Wrocławiu w ramach Programu Profesorów Wizytujących IDUB.

Spotkanie odbędzie się jutro, 23 października 2025 r., o godz. 17.00 w Salonie Kulturalnym Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu (ul. Fryderyka Joliot-Curie 12).

To wyjątkowa okazja, by wysłuchać wykładu w języku angielskim i zobaczyć unikatowy egzemplarz „De Jure Belli ac Pacis” z własnoręczną dedykacją Hugona Grocjusza. 📖🌍

Zaproszenie na wykład niderlandystyczny – 400 lat „De Jure Belli ac Pacis”
Z ogromną przyjemnością zapraszamy na wyjątkowy wykład poświęcony Hugonowi Grocjuszowi, autorowi przełomowego dzieła "De Jure Belli ac Pacis", w roku jego 400. jubileuszu.
Wykład pt. „Hugo Grotius: Father of International Law (400 Years of De Jure Belli ac Pacis, 1625)” wygłosi dr hab. Jan Waszink – wybitny znawca XVII-wiecznej myśli prawniczej i ekspert twórczości Grocjusza z Holandii, odwiedzający Wrocław w ramach Programu Profesorów Wizytujących IDUB.
📅 Data: czwartek, 23 października 2025
🕔 Godzina: 17:00
📍 Miejsce: Salonik Kulturalny, Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, ul. Fryderyka Joliot-Curie 12
To nie tylko okazja do wysłuchania fascynującego wykładu w języku angielskim, ale także do odwiedzenia naszej pięknej Biblioteki, która posiada unikatowy egzemplarz "De Jure Belli ac Pacis" z własnoręczną dedykacją Hugona Grocjusza.
Serdecznie zapraszamy wszystkich zainteresowanych historią prawa, niderlandystyką i kulturą intelektualną Europy!
Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN Wydział Neofilologii UWr Badawczy UWr