16/08/2025
नेशनल रिपब्लिक नेपालले आफ्नो घोषणा पत्रमा किन दोहोरो नागरिकताको प्राबधान राखेको छ ?
नेपालको सामाजिक, राजनीतिक र आर्थिक इतिहासमा हजारौँ नेपालीहरू बाध्यताले आफ्नो जन्मभूमि छोड्न विवश भएका छन्। कोही राजनीतिक अत्याचार र दमनका कारण, कोही गरिबी र रोजगारीका अभावमा, कोही प्राकृतिक प्रकोप वा अस्थिरताका कारण विदेशिन पुगे। तर यस्ता परिस्थितिले उनीहरूको “नेपालीपन” हराउँदैन। भाषा, संस्कृति, भेषभूषा, भावना र रगतको सम्बन्ध नेपालसँगै गाँसिएर रहन्छ। त्यसैले बाध्यताले विदेशिएका नेपालीहरूलाई पुनः नेपालको नागरिकता दिने प्रश्न केवल कानुनी औपचारिकता मात्र होइन, राष्ट्रिय पहिचान, न्याय र भविष्यसँग जोडिएको गहिरो विषय हो।
१. विस्थापनको कारण :
नेपालको इतिहासमा नागरिकलाई आफ्नो मातृभूमिबाट टाढा पुर्याउने धेरै घटनाहरू भएका छन्। खास गरि राणा शासन र निरंकुश राजतन्त्रका कारण हजारौँ स्वतन्त्रता सेनानी र सचेत नागरिक भारततर्फ निर्वासनमा गए थिए । गरिबी र रोजगारीको कमीले पनि धेरै नेपालीहरू भारत, बर्मा, आसाम, दार्जिलिङ, सिक्किम, भुटान, म्यान्मार र पछि खाडी मुलुकसम्म पसिना बगाउन पुगे भने गोर्खा भर्ती प्रणालीको कारण लाखौँ नेपालीहरू ब्रिटिश र भारतीय सेनामा भर्ना भए र विदेशी भूमिमा स्थायी भए। यी सबै अवस्थामा उनीहरूले आफ्नो रोजाइमा नभई बाध्यताले मातृभूमि छोडेका थिए। यो बाध्यतालाई राज्यले बुझेर उनीहरूलाई नागरिकताको अधिकार दिनु न्यायसंगत हुन्छ।
२. गोर्खा भूपू सैनिक र नागरिकताको सवाल:
गोर्खा सैनिकको इतिहास नेपालको अभिन्न अंश हो। सन् १८१५ को सुगौली सन्धिपछि सुरु भएको गोर्खा भर्ती प्रणाली अन्तर्गत विशेष गरि मूलवासी समुदायका हजारौँ नेपाली युवकहरू ब्रिटिश सेनामा समेटिन बाध्य भए । दुईवटा विश्वयुद्धदेखि मलेशिया, सिंगापुर, हङकङ हुँदै बेलायत र भारतसम्म उनीहरूले आफ्नो रगत, पसिना र जीवन अर्पण गर्न पुगे। गोर्खाहरूले नेपालको गौरवलाई विश्वमा चिनाए, अनुशासन, इमानदारी र साहसका प्रतीक बने। तर सेवा निवृत्त भएपछि उनीहरू मध्ये कैयौँ बेलायत, भारत वा अन्य देशमा स्थायी भए। आज पनि लाखौँ गोर्खा भूपू सैनिक र उनीहरूको सन्तान नेपालसँग भावनात्मक रूपमा जोडिएका छन्। उनीहरूले आफ्नो सम्पत्ति, गाउँघर, पारिवारिक सम्बन्ध नेपालमै राखेका छन्। तर नागरिकता नपाउँदा कानुनी रूपमा अनेक समस्यामा परिरहेका छन्। गोर्खाहरूलाई नागरिकता दिनु केवल उनिहरूको हक मात्र होइन, नेपालको नैतिक दायित्व पनि हो।
३. राष्ट्रिय पहिचान र नागरिकताको सम्बन्ध:
नागरिकता भनेको कानुनी प्रमाण मात्र होइन, राष्ट्रसँगको जीवन्त पहिचान हो। विदेशमा बसेका नेपाली, विशेषतः गोर्खा परिवारका पुस्ताहरूलाई नागरिकता नदिँदा उनीहरूको नेपालसँगको कानुनी सम्बन्ध टुट्न जान्छ । त्यसो भए पछि गोर्खाका सन्तानहरू आफ्नै पुर्खाको मातृभूमिमा विदेशीझैँ हुन बाध्य हुन्छन् भने नागरिकता दिँदा उनीहरू फेरि आत्मसात हुन्छन् र नेपालको सम्पूर्ण गौरवसँग एतिहाँसिक र कानूनी नाता कायम हुन्छ।
४. सीप, अनुभव र योगदानको सदुपयोग:
गोर्खा भूपू सैनिक र अन्य विदेशिएका नेपालीहरूले ठूलो मात्रामा अनुभव, सीप र पूँजी आर्जन गरेका छन्। गोर्खा सैनिकहरूले अनुशासन, संगठन, प्राविधिक दक्षता र अन्तर्राष्ट्रिय सम्पर्क बनाएका छन्। अन्य नेपालीहरूले रोजगारी र व्यवसायमार्फत आर्थिक स्रोत आर्जन गरेका छन। यी स्रोतलाई नेपालमा लगानी गर्न र उपयोग गर्न उनीहरू उत्साहित हुन्छन तर नागरिकता नहुँदा कानुनी अवरोधमा पर्न वाध्य हुन्छ्न। यदि नागरिकता दिएर उनीहरूको योगदानलाई सदुपयोग गरियो भने राष्ट्रिय विकासमा ठूलो लाभ हुन्छ।
५. सामाजिक–सांस्कृतिक निरन्तरता:
गोर्खा र अन्य नेपालीहरू विदेशमा रहँदा पनि आफ्नो भाषा, धर्म, भेषभूषा र संस्कृति जोगाइराखेका छन्। उनीहरूले नयाँ पुस्तालाई नेपालीपन बाँडिरहेका छन्। गोर्खा समुदायले बेलायत, भारत वा अन्य मुलुकमा नेपाली चाडपर्व, संस्कार र संस्कृति मनाइरहेका छन्। उनीहरूले नेपाली समाज र संघसंस्थाहरु पनि स्थापना गरेका छन्। तर कानुनी नागरिकता नहुँदा नयाँ पुस्ताले नेपालसँग सीधा सम्बन्ध गुमाउने खतरा छ। त्यसैले नागरिकता दिनु अति आवश्यक छ।
६. मानवअधिकार र न्याय:
नागरिकता पाउनु प्रत्येक व्यक्तिको मौलिक अधिकार हो।
बाध्यताले विदेशिन पुगेको वा राष्ट्रका लागि बलिदान दिएको व्यक्तिलाई नागरिकता नदिनु अन्याय हो। गोर्खा सैनिकहरूले विदेशी भूमिमा मात्र होइन, अप्रत्यक्ष रूपमा नेपाललाई पनि गौरवान्वित बनाएका छन्। उनीहरूलाई नागरिकता नदिएर अवहेलना गर्नु राज्यको गम्भीर कमजोरी हुन्छ।
७. राष्ट्रिय एकता र राजनीतिक दृष्टिकोण:
नेपाल बहुल समुदाय र बहुसांस्कृतिक देश हो। यसलाई एकतामा बाँध्ने थुप्रै माध्यमहरु मध्ये साझा नागरिकता पनि हो। गोर्खा सैनिक र विदेशिएका नेपालीलाई नागरिकता नदिँदा उनीहरू क्रमशः नेपालबाट टाढा हुदै जान्छन भने नागरिकता दिँदा नेपालसँगको सम्बन्ध बलियो हुन्छ र राष्ट्रिय एकता अझ दृढ हुन्छ।
८. आर्थिक दृष्टिकोण:
गोर्खा भूपू सैनिक र अन्य विदेशिएका नेपालीहरूले ठूलो मात्रामा पूँजी, पेन्सन र रेमिट्यान्स ल्याइरहेका छन्। उनीहरूलाई नागरिकता दिएर कानुनी रुपमा लगानी गर्ने बाटो खोल्दा नेपालमा उद्योग, व्यवसाय, कृषि र पर्यटनमा ठूलो फाइदा हुन्छ। जसकारणले रोजगार सिर्जना र समृद्धिमा टेवा पुर्याउँछ।
९. भविष्यका पुस्ताप्रति न्याय:
गोर्खा सैनिकका छोराछोरी र नातिनातिनीहरूले नेपालसँग अझै आत्मीय सम्बन्ध राख्छन्। तर नागरिकता नपाउँदा उनीहरू आफ्नै पुर्खाको भूमिमा “विदेशी” हुन बाध्य छन्। नागरिकता दिन सकियो भने भविष्यका पुस्ताले पनि नेपालको पहिचान र गौरवसँग जोडिएर रहन्छन्।
यसरी विभिन्न कालखण्डमा बाध्यताले विदेशिएका नेपालीहरूलाई पुनः नागरिकता दिनु भनेको केवल कानुनी कार्य मात्र होइन, न्याय, कर्तव्य र राष्ट्रिय स्वाभिमानसँग सम्बन्धित विषय हो। विशेषतः गोर्खा भूपू सैनिक र उनका सन्तानलाई नागरिकता दिनु भनेको: राष्ट्रका लागि बलिदान दिनेहरूको योगदानको सम्मान गर्नु हो। उनीहरूको अनुभव, सीप र पूँजीलाई नेपालको विकासमा प्रयोग गर्नु हो र भविष्यका पुस्तालाई नेपालसँग जोडिराख्ने सुनिश्चितता गर्नु हो। त्यसैले बाध्यताले विदेशिएका नेपालीहरू, विशेष गरी गोर्खा सैनिक र उनका सन्तानलाई, सरल र सम्मानजनक ढंगले नागरिकता दिने नीति अवलम्बन गर्नु अत्यावश्यक छ। यसले मात्र राष्ट्रलाई समावेशी, न्यायपूर्ण र समृद्ध बनाउन सहयोग पुर्याउँछ । जै मूलवासी!!🐝🐝🐝🐝🐝!!!
