08/08/2025
Dilalka qorshaysan, celcelis ahaan shantii sano ee u dambeeyay, marka aad eegto warbixinta sannadlaha ah ee Booliska, waa 65 dil sannadkiiba, qiyaastii celcelis ahaan 7% gacan-ku-dhiigleyaasha ka mid ah way baxsadaan sannad walba. Arrinkaas iyo si guudba, maxay dowladda ka qaban kartaa si loo maareeyo dilalka qorshaysan?
Qiyaastayda waxaa ii muuqda lix (6) qodob:
1. Mar dhowayd ayaan eegay Google Map-ka xogta ku jirta ee magaalada Hargeysa, oo ah magaalada ugu dambiyada badan Somaliland. Waxaa ku yaalla 192 goobood oo muhiim ah oo isagu jira 121 isgoys, 18 Suuq, 31 Meheradood oo kuwa waawayn ah, iyo 22 Waddo oo hal-bawle ah (wayna ka badan karaan). 192-ka goobood haddii lagu xidho kamarado awood badan leh oo habeen iyo maalinba si fiican u duubi kara (tusaale ahaan nooca Hikvision DS-2DE4A225IW-AZS 2 MP PTZ), waxay qiime ahaan noqonaysaa kharash dhan $800 xabadiiba. Haddii dhammaan magaalada Hargeysa lagu xidho kamaradaas ama nooc la mid ah, waxay qiyaastii noqonayaan kharash dhan $153,600. Sidoo kale, goobta lagu kaydiyo xogta (Data Center) nooca hayn kara xogta magaalooyinka dhexe (ee qiyaastii ay ku nool yihiin 3M oo ruux) waxay noqonaysaa $167,000.
2. 192-ka goobood ee magaalada Hargeysa haddii loo diyaariyo 50 gaadhi oo nooca loogu talo galay ka hortagga iyo ka falcelinta dambiyada ah, qiyaastii halkii gaadhi, ee nooca gaashaaman ah wuxuu noqonaya kharash dhan $53,000. Gaadhi kastaa wuxuu u qaabaysan yahay in ay isticmaalaan laba askari, meel lagu talo galay maxbuuska, iyo khasnadda hubka askarta. Haddii afartii isgoysba loo qorsheeyo hal gaadhi, Hargeysa waxay u baahan tahay 48 gaadhi iyo 192 Askari (96 Askari habeenkii iyo 96 Maalintii askari). Askari kasta oo boolis ah, darayska iyo qalabka uu u baahan yahay sannadkii si uu shaqadiisa (City Police Patrolling) u guto, wuxuu noqonayaa qiyaastii kharash dhan $7,500. Isku soo wada duubo, 192-ka goobood waxay u baahan yihiin qiyaastii 192 askari (iyo kharash dhan $1.4M), 48 gaadhi (oo noqonaya qiime dhan $2.5M).
3. Diyaarinta Shaybaadhka iyo xarunta lagu baadho dambiyada (Forensic Investigation Lab). Isku darka qalabka iyo khubarada, hal xarun oo Hargeysa laga hirgeliyo waxay noqonaysaa $182,000 oo kharashka bilowga ah iyo $54,000 oo kharash sannadkii loo baahan yahay, intaas waxaa dheer mushaharaadka shaqaalah iyo kharashka maalin-laha ah ee xarunta oo anigu aan ku qiyaasay bishii $20,000
4. Iyadoo laga duulayo mushkiladaha soo noqnoqonaya ee la xidhiidha dib-u-dhigista aaska maydka, waxaa ii muuqata in ay muhiim tahay in Golaha Wasiiradu diyaariyaan xeer maamulaya sida dowladdu ka yeelayso maydka lagu dilay dilka qorshaysan ee qof shicib ah ama boolis ah la dilay ama uu wax dilay. Xeerkaasi waa inuu cadeeyaa habraaca baadhista, muddada baadhista iyo dariiqooyinka sharci ee u banaan dhibaneyaasha hadii boolisku baadhitaanka si sax ah iyo wakhti ku haboon uu ku dhamaystiri waayo. Sidoo kale, garsoorku xaggiisa ka diyaariyo hab-raac muhiimad gaar ah siinaya isla markaana fududeynaya qaabka loo dedejinayo ka garnaqa iyo xukunka eedaysanaha ku eedaysan dilka badheedhka ah. Sidoo kale waa in la mudeeyo waqti uu sharcigu go’aamiyo oo lagu fuliyo xukunka maxkamaddu gaadhay ee la xidhiidha dilka badheedhka ah.
5. Iyagoo gacansaar ka helaya sirdoonka, waxaa ii muuqata in ay muhiim tahay in boolisku yeeshaan waax xog ururin firfircoon oo isku xidha bulshada, adeegyada telefoonka gacanta, iyo ilaha xogta qarsoon, si dilalka qorshaysan baadhitaankoodu u sahlanaado.
6. Ugu danbayn waa inay dawladu samayso olole joogto ah oo ka dhan ah haysashada hubka, iyo in qofka lagu qabto haysashada iyo isticmaalka hubka fudud sharciga la mariyo.
Ugu danbayn, hadii shaqadaas la qorsheeyo in muddo 6 billod ah lagu fuliyo, qiyaastii kharasha dhan $4.5M baa loo baahanayaa. 83% ka mid ah $4.5 ka oo noqonay $3.7M waa lacag hal mar uun loo baahan yahay oo sanad walba aan loo baah-nayn.
Maxaad ku dari intaas? Kharashkaasi ma suuro-galbaa, goboladii kale xisaabta ku darso.
Qore: Hamdi I. Abdulahi
