21/07/2025
Maxaad Kala Socotaa Saddexda Nin Ee iyagu Ka Huleelay Saaxada Siyaasadda Somaliland?
Anuu Qalinka Ruuxnaba
Kuma Raali galiyee
Rubada waxaan Ku Haystiyo
Rayigaygu siduu Qabo
Ayuun baan Ratibayee
Ha igu Noqonin Reer Miyi
Iyo Raaci Dhego adag. ,,,... ... Maaxdii Qaamuus
Sideedaba Siyaasadda, sida uu qeexayo sayniska culuumta siyaasaddu, waa meertada dano is-dul-saaran oo ay hagayaan rabitaanno gaar ah, dan guud, iyo xeerar mararka qaar la jebin karo – si loo gaadho himilo siyaasadeed.
Sida caadiga ah, siyaasadu saaxiib joogto ah ma laha, ee waxay leedahay dano joogto ah. Sidoo kale, afkaarta siyaasadeed, sida fikradaha John Locke, Machiavelli, iyo Thomas Hobbes ay tilmaameen, waxay qirayaan in siyaasaddu tahay goob ay ka buuxaan danayste, xulashooyin adag, iyo fursado kooban oo mararka qaar ku Naf Waayi kara hadal yar oo aad tidhi ama hal go’aan oo aad qaadatay
Maqaalkani waxaan ku falanqaynayaa saddex siyaasi oo reer Somaliland ah kuwaas oo si muuqata uga baxay saaxadda siyaasadda,Somaliland Balse weli uu Qalfoofkoogii ka sii muuqdo. Waxay eedeen Hadal yar oo ay Maalin yidhaahdeen iyo qalad yar oo istaraataji ah oo ay galeen. si ayna Fileyn ayay u lumiyeen fursad taariikhi ah iyo sumcad ay sanado badan soo dhisayeen .Sadexda Nin waa Samaale, Jamaaal iyo mooge oo waa kuwan ee ila Eeg;
1. Cabdi Casiis Maxamed Samaale: Ninkii Qaamuuska Siyaasada ku Soo Daray Ereyga Haakah.
Cabdi Casiis Samaale wuxuu ahaa siyaasi leh awood badan,hanti, taageero dadweyne, iyo sumcad siyaasadeed oo uu kasbaday. Taasi oo u goysay inuu Noqdo xildhibaan dooran iyo shirguddoonka baarlamaanka Somaliland.Balse Taasii Ma Waarin alle na ma waafajin ee wuu ku wacad furay umadii tacabka galisay doorashadiisii oo isagoo ka mid ah raga wadanka ugu sareeya ayuu shir gudoonkii ka doorbiday inuu noqdo wasiir yar oo adeega ah halkaa waxuu ku lumiyey kursi baarlamaan oo reerka uu ka dhashay lahaa tacab badan na galiyeen xataa kalama uu tashan taasi Waxay keentay han-jabkii koowaad ee uu Samaale ku rido shacabkii u hanweynaa.waxayna hoos u dhigtay kalsoonida lagu qabi karo siyaasigan, hase ahaatee aroor baas ayuun buu hadal baas la hor yimi warbaahinta waa halkan halkuu birta kaga asley hankiisii siyaasiga ahaa waa Subaxuu Samaale yidhi: waxaan sugayaa Markuu Siilaanyo Haakah Yidhaa!!! Yaa? Waxaan ku idhi waxaan ahay HAAKAH SUGAHA KOOWAAD !! yaab iyo af kala qaad.
Ereyga Haakah waxuu ahaa Erey laaji Ku ah Saaxada Siyaasada Hortii lama adeegsan Dabadiina hadalkeedaba daa Ma Siyaasi baa Haakah Yaqaan ?
Samaale waxuu si sahlan u sadqeeyey rajo ummadeed, isagoo shacabka tusay in hanka siyaasadeed aan la hagaajin karin haddii talo-xumo loogu sahan Tago xilli fursaddi jirto.
Samaale Sidaas ayuu kaga ambabaxay Saaxadii Siyaasada Somaliland, qolfoofkiisa Mooyaane Suurto galna noqon mayso inuu soo laabto oo lagu arko samaalihii la yaqaaney. Abti Allaa Macak anigu horta Xurmo ayaan kuu hayaa samir iyo iimaan
2. Ka kaalay Samaale Shaqsiga labaad waa: Jamaal Cali Xuseen: Xiniinyaha la isma amaahiyo Markay Siyaasad Noqoto!!
Jamaal Cali Xuseen wuxuu ahaa aqoonyahan si weyn loogu hanweynaa. Waxaa laga filayey inuu la yimaado karti, xirfad, iyo wacyi siyaasadeed oo dalka wax ka badali kara l. Balse nasiib darro, Jamaal wuxuu si fudud iskaga wareejiyey Fursad siyaasi ah oo adkeysi iyo go’aan adag u baahnayd.
Ninkii lahaa Harvard baan ka imi ee bari iyo galbeedkaba laga taageersanaa somaliland ayuun baa aayar oo dhalatay iska yidhi "Aniga iyo Muuse Biixi Geela Ayaa iskugu kaaya jira" Yaab ileyn af aanad lahayn ma Qabatid.
Gacantii nin lihi Goynayaa,Way Gomadataaye, jamaal galabtaasi ayuu tigidh one Way ah ka goostay gegada diyaaradaha Saaxada Siyaasada somaliland soona noqon maayee ninkii sugayow Samir.
Jamaal shanqadh yare shacabkii u heelanaa wuxuu tusay in uu ku naaloonayo u hogaansanaan Qabyaaladeed, halkii uu muujin lahaa madax bannaani Siyaasi ah
Lakala tag orodse maaha Badaw Baraarugay ayaa ka tayo badan P.H.D iga qor midhkaa.
Weligii Muuse irbad dun umuu galin jamaal
Jamaal abtirsiiin kuma iman saaxada siyaasada ee waxuu iibgeynayay aqoontiisa Harvard university, City Bank iyo Ivory Coast baa halyey ka ahay oo aan lahaa qorshe lagu xaliyey sicir barar berri aafeeyey. Belaa,belaa belaa ,,,,,,,kataraa bataa noocaasuu shubayay. Hadana adeerkii ayuu u sadqeeyey hankiisii. Kaasi waa jamaal ee Xirsi Cali Xaaji Xassan Adeerkii oo u suurto galiyey Miyi ilaa madaxtooyo ayuu isaga oo Mansabka ugu sareeya haysta kaga tagey Hebel Waan jecelehee adna jeclow waxuu yidhi maya adeer ee adigu iska jeclow oo salaama adeer .wado dhuxuleed buu iska dhuftay hal adaygii dhabar adaygii iyo mawqifkiisii uu ilaashaday xirsi maalintaa waa kaas dheeftiisii maanta Maalaya Ninkii maalintii la rabay in loo xiniinyo siibo ee uu diiday maanta waa nin la siman hadaanu ka sareynba waa gudoomiye Xisbi Waa Share houldereka Siyaasada Somaliland
Aaway jamaal ?
Siyaasada xiniinyaha la isma amaahiyo Never and Never. Sirtu Waa Baraaruga !!!
3. Ka sadexaad Waa Cabdi Kariim Axmed Mooge: Qabyaalad Diidkii Qabiilka ugu ololeeyay adeerkii
Cabdi Kariim Axmed Mooge waxa uu ahaa qof si weyn loogu hanweynaa, maadaama uu ahaa shaqsi ku yimid cod dadweyne oo aan qabyaalad ku dhisnayn. Wuxuu noqday xildhibaankii ugu codka badnaa ee Hargeysa, isagoo dadku u arkayeen waddani dhab ah oo curin kara hoggaan cusub.
Hase yeeshee, kalsoonidii shacabka ayuu si lama filaan ah u lumiyey markuu fagaare ka yidhi: “Anigu adeerkay baan dhisayaa” –
Hada waa qabyaalad diidkii waa ninkii daan walba hargeysa looga codeeyey.
Waxuu hankiisa u sadqeeyey inuu u ololeeyo nin uu markaa isagu ka saamayn badnaa.
isagoo muujiyey inuu sarreysiiyo qabiilkii uu la dagaalamayay.
Arintani waxay dhaawac weyn ku noqotay sumcadii uu haystay.
Siyaasadda nkasta oo aan laga fogaan karin qabiil, haddana hoggaamiyaha dhabta ahi wuxuu si xeel dheer u maareeyaa awoodaha qabaa’ilka, iyo odoroska Saadaasha Dabaylaha Siyaasadeed ee ku soo Fool leh
Mooge wuxuu tusay shacabka in halkii uu noqon lahaa dhaxal-sugihii siyaasadeed ee la filaayay, uu si fudud uga doorbiday in uu nin kale ugu deeqo fursadii uu lahaa. Taasi waxay ahayd dhimasho siyaasadeed oo aanu Mooge abidkii ka soo waaqsan doonin .
Isku soo wada Duuboo Casharada Sadexdan Siyaasi Ayaa Npqon doona kuwo ku yaala Sooyaalka tan iyo ilaa Suurta la afuufayo waxayna ka siman yihiin sedexduba Rajadooda Siyaasadeed Waa Mid aayaheedu sudhan yahay Siddaha Xuubka Caarada.
EREY-FUR: Waa Ayo Sadexda Nin Ee Kor ku Xusan?
1. John Locke (1632–1704)
Fikirkiisa ugu weyn: Xuquuqda Aadanaha iyo Awoodda Dadweynaha
Aragtidiisa: Locke wuxuu rumaysnaa in dadku dhashaan iyagoo leh xuquuq dabiici ah oo ay kamid yihiin: nolosha, xorriyadda, iyo hantida (property). Wuxuu aaminsanaa in xukuumaddu ay u jirto si ay u ilaaliso xuquuqahaas, haddii ay ku xadgudubtana la beddeli karo.
Saamayntiisa: Aragtidiisa ayaa saldhig u noqotay dimoqraadiyadda casriga ah iyo dastuurka Maraykanka.
2. Niccolò Machiavelli (1469–1527)
Fikirkiisa ugu weyn: Siyaasaddu maaha arrin akhlaaqeed, waa arrin awood iyo waaqici ah.
Aragtidiisa: Buuggiisa caanka ah "The Prince" wuxuu ku taliyay in hogaamiyuhu uu mararka qaar ka leexan karo akhlaaqda si uu u ilaaliyo awoodda iyo xasiloonida dalkiisa. Wuxuu yidhi: “Ujeedku wuxuu xaqiijin karaa habka” (The end justifies the means).
Saamayntiisa: Waxaa loo yaqaanaa aabbaha siyaasadda waaqiciga ah (Realpolitik), wuxuuna saameyn weyn ku leeyahay fahamka dawladnimada iyo xeeladaha siyaasada
3. Thomas Hobbes (1588–1679)
Fikirkiisa ugu weyn: Baahida xukuumad xooggan si loo ilaaliyo nidaamka bulshada.
Aragtidiisa: Hobbes wuxuu ku dooday in nolosha aadanaha haddii aanay jirin xukuumad adag ay noqonayso Mid Qalafsan : “noloshu waxay noqon doontaa mid qallafsan, gaaban, iyo mid argagax leh”.
Wuxuu taageersanaa xukuumad dhexe oo xoog leh (Leviathan) oo dadka ka ilaalisa fowdada iyo dagaalka.
Saamayntiisa: Waa hormuudkii xeer-dajinta dawladaha adag (absolutism), waxaana lagu tilmaamaa saldhiga aragtida bulshada ee xeer-dejinta dawladaha casriga ah.
W/q: Cabdikariin M. Cadde QAAMUUS
