25/08/2025
Mashruuca Banka Xal Mushkilad Qaran Mise Waa Mid Deegaan?"
Nin abwaan ah baa yidhi:-
Kolkastoo la gaadhaba
Adduun kiis hor laa imane
Midh kutidhi-kuteen ihi
Mar buu hadimo keenaaye
Kelmed layska sheeg-sheego
Oo loo kufaa badane
Kolley iyo kolleytana
khilaaf waa karaahiyo eh
Anigoo kaskay doodayoo
kal iyo laab xaadhan
Kaftan laguma daalee
Run baa gole la keenaaye
War bal kowdhe faallada
Abwaan kaadsadaan ahaye
Anigu abwaan ma'ihi, laakiin waxan u soo qaatay tixdan kas doodistayda iyo kal iyo laab xaadhnaanta aanan cidna ku durayn kuna xumaynayn, dan gaar ahina igaga jirin.
Akhristeyaal idinkoo salaaman waxa in badan aynu aragnaa, maqalnaa amaba akhrinaa iyadoo laga hadlaayo mashruuca qoolcaday oo ay dadku ugu qeybsanaayeen kuwo diidanaa iyo kuwo ogollaa, iyadoo in badan oo dadkaa ka mid ahi aanay xog ku filan ka haynin, waxa asal ahaanba uu yahay mashruucani, halka kuwa kalena ogsoon yihiin xaqiiqadiisa, balse ay turjumaad qaldan sameynayeen.
Dadka diiddan in banka la xidho waxay u badan yihiin dad u arka in aanu banka xidhiddiisu furdaaminayn mushkulad deegaan, halka in yar oo ka mida laga yaabo in ay cid ku xumaynayeen ama dan u gaar ah ay ka dhex arki waayeen.
Dhanka kale, kuwa ku doodaya in banka la xidho oo ay horumar iyo dan wayni ugu jirto dadka iyo duunyada deegaanka, waxay u qeybsamaan xoglaawe aan mashruucaba akhriyin oo dhegta loogu tuuray eesh-calaa mashruuc iyo kuwo badheedhayey oo dadkana been u sheegayey oo ay dan gaar ihi ugu jirtay mashruuca.
Tusaale ahaan, wuxuu quud-darraynayaa amaba loogu ballan qaaday in la siin doono qeybta wacyi-gelinta dadweynaha, qodista balliyada, qodista riigga, wareejinta deyrka, qandaraaska dhismayaasha, kirooyinka gaadiidka iyo masuul waxoogaa wanaagsan oo duco ah(?) ka qaadanaya qandaraaslayaasha kala duwan een soo sheegay iyo wixii la mid ah oo dan shakhsi ah.
Haddaba dadkaas danaha gaarka ah lihi waxay ka mildhaabayaan in ay dadkooda runta u sheegaan dacarna ha'ka qadhaadhaatee oo ay qanciyaan, waxaanay leeyihiin dadka dan ayaanu u wadnaa, waanay garan la’ yihiin, sidaa daraadeed annagaa u garanayna dantooda oo ku khasbayna illeyn waa dantoodee!.
Waaba sidii dadka maskaxda wax ka qaba ee cuntada diida kolkaasna dhakhaatiirtu amarto in tuubada quudinta sanka laga geliyo si aanay u dhiman illeyn waa dantoodee hayskaba firig-firigleeyaan marka tuubada la gelinayee.
Haddaba akhriste magaca mashruucu waa mashruuca haynta xoolaha ee qoolcaday, sida uu caddaynayo magaca mashruucu (project title). Sideedaba mashruuc waxa u shardi ah in ay jirto mushkilad la garawsan karo oo uu furdaaminaya, haddii aanay taasi jirinna mashruucaasi maaha mid la aqbali karo ama maal-gelin heli kara.
Sidaa daraadeed waa in lagu caddeeyaa qeybta h**e ee hindisaha mashruuca (project proposal) mushkuladda uu furdaaminayo mashruucu oo faahfaahsan ama haddaan si kale u idhaahdo sababta kelliftay in mashruucan la hirgeliyo maal-gelinna loogu raadiyo.
Haddaba muxuu yahay mushkiladda uu xalka u raadinayaa mashruucani?
Bal aan wax yar dul istaago, sida ku qoran hindisaha mashruucan qeybta ka hadlaysa habboonida ama caqli-galnimada mashruuca (project rationale) iyadoo kooban:
Waxa uu sheegayaa qoraalku in maadaama aynu ku tiirsannahay dhaqaale ahaan xoolaha nool, ay muhiim tahay in aynu tayayno neefka inaga dhoofaya si uu caafimaad iyo miisaanba u yeesho oo uu tartan uga geli karo sayladaha dunida sidaa darteedna loo baahan yahay meel lagu daryeelo caafimaadkooda laguna naaxiyo.
Waxa jira sharci cusub oo dowladda sucuudigu soo saartay November 2013kii kaas oo loo qeybiyey dhammaan dadka keena xoolaha, kaas oo amraya in neefka xoolaha ah ee sucuudiya la keenayaa uu ku jiro karantiin muddo 30 cisho ah, sidaa darteedna aanay suurto gal ahayn in muddada intaa leeg lagu hayo xeebta Berbera loona baahan yahay meel bur iyo biyo leh oo aan xeeb ahayn oo uu daaqo 21-cisho laguna dhawro caafimaadkiisa.
Waxa kaloo mashruucu wax ka tari doonaa beerista iyo kaydinta calafka xoolaha, daryeelka deegaanka iyo la dagaalanka nabaad guurka iyadoo sidoo kale laga qaybin doono siidhka calafka xoolaha.
Haddaba mashruucu waa ka caynkaas ah muhimadda mashruucuna waa labada qodob ee h**e qodobka saddexaadna waa rimoodh uu jiidanayo oo aanay labada qodob ee h**e ka maarmayn. Kol hadday sidaa tahay sow maaha mashruucu xal u helid mushkilad qaran? Haa bay ila tahay waana daw in xal loo helo illeyn qaranka wuu innaga dhexeeyaaye.
Haddaba waxay tahay in la is waydiiyo sida ugu habboon ee loo xallin karo mushkiladdan qaran, Aniga waxay ila tahay in marka h**eba halkay ka xumaatay ay tahay ka meermeerista xaqiiqada loo samaynayo mashruuca.
Waxaan ku talin lahaa in dadka sidaa loogu caddeeyo lana waydiiyo waxay ka xambaari karaan mushkiladda qarankooda, wixii ay qaadi kari waayaanna ee soo hadhana la geeyo meelo kale oo munaasiba illeyn bannaanada iyo bananka Soomaaliland way badan yihiin, dhammaantoodna k**a foga waddooyinka muhiimka ahe.
Banka qoolcaday wuxuu soo maray dhacdooyin tan oo kale ah ama u eeg Bilowgii lixdamaadkii waxa jirtey mar uu nin la odhan jirey Cali Masiixi uu damcay in uu bankan ka sameeyo mashruuc beero ah, hasa yeeshee dadka deegaanku way ka soo horjeesteen waxanay rasaas ku soo eryeen cagafyadii ninkaa sidaan warka ku qaatay, dhacdadaa waxa gabay ka tiriyey, Alle haw naxariistee Cabaade Geelle oo gabyaa wayn oo la yaqaan ahaa, isagoo tilmaamay in banku yahay meesha geelu uu ku nasto markuu aroorka ku yahay, laasaska waqooyi, halkaas oo kuraygu ku hakiyo geela inta raggii waraabin lahaa ee ku hakaday sallaxley soo gaadhayaan waxanu yidhi:
Marka haradigeed geelayagu waayo ku harraado
Isagoo huruuddiyo tifta
Iyo heeli ka casaaday
Hareer k**a maree
Waa bankaa wuxu u hoydaaye
Halkaasuu ku soo gaadhi jirey Haarigii wadaye
Waxba yaan mashruuc la hinjiyo
Iyo heed la ii qodine
HAAWIYE LA GEEYOOW
MAXAAD NAGU HALLAYNAYSAY
Sidoo kale bilowgii todobaataneeyadii ayaa dowladdii Maxamed Siyaad ay xoog ku xidhay iyadoo dadku diidanyahay waxa ka dhacay dhimasho, dhaawac iyo in dad badan loo xidhxidhay.
Dunidan casriga ah ee maantana k**a taabbo geli karo mashruuc aan dadka ay khusayso quluubtooda laga dhaadhicin oo aanay yaqiinsanayn in ay mashruucan iyagu leeyihiin (project ownership), taasna wax masuuliyad ah laysk**a saarin waana halka mashruucu u dhimanayo waxase laga doorbiday qaabkii la eeday ee amar kutaaglaynta.
W/Q: Dr.Xuseen Muxumed Maxamed [Xuseen-Xoog] Wasiirkii h**e ee wasaaradda Horumarinta Caafimaadka Jamhuuriyadda Somaliland.
Saxartirkii. Qoraa Maxamed Faarax Qoti
