13/10/2025
ชีวิตในรั้ววัง นับว่าเป็นเรื่องราวที่หลายคนสนใจใคร่รู้ เพราะในรั้ววังนั้น คือแหล่งรวมของสรรพวิทยาแขนงต่างๆ มากมาย เป็นจุดกำเนิดของขนบธรรมเนียม จารีตประเพณีที่ดีงาม ซึ่งแต่โบราณ ไม่ปรากฏว่ามีการเผยแพร่ กระทั่งในสมัยหลัง นับตั้งแต่การเปลี่ยนแปลงการปกครองแล้ว ขนบธรรมเนียมที่เคร่งครัดของรั้ววังจึงคลี่คลายลงไป และเริ่มปรากฏว่ามีการนำเรื่องราวในรั้ววังมาเผยแพร่แก่สาธารณชน อย่างเช่นเรื่องของหม่อมหลวงเนื่อง นิลรัตน์ หรือที่ผู้อ่านรู้จักในนามผู้เขียน “ชีวิตในวัง” และ “ชีวิตนอกวัง” ผู้เติบโตมาท่ามกลางกำแพงวัง ใช้ชีวิตครึ่งหนึ่งในโลกแห่งราชประเพณี
หม่อมหลวงเนื่องเกิดเมื่อวันเสาร์ที่ ๑๑ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๕๖ ณ วังพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ เดิมชื่อ “ทับทิม” ก่อนจะได้รับนามใหม่ว่า “เนื่อง” เป็นบุตรีของหม่อมราชวงศ์อั้น นิลรัตน์ และนางเผือก นิลรัตน์ ณ อยุธยา สืบสายราชสกุลมาจากกรมหมื่นอลงกฎกิจปรีชา ผ่านพระอัยกา หม่อมเจ้าชายชุ่ม นิลรัตน์ ด้วยชาติกำเนิดนี้เอง ท่านจึงมีเส้นทางชีวิตผูกพันกับราชสำนักตั้งแต่ลืมตาดูโลก
เมื่อยังเล็ก บิดานำท่านไปถวายให้หม่อมเจ้าหญิงสะบาย นิลรัตน์ ผู้เป็นท่านย่า ซึ่งขณะนั้นทรงกำกับห้องเครื่องในพระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมขุนสุทธาสินีนาฏ ณ วังสวนสุนันทา ท่านจึงเติบโตในร่มเงาของวัง ได้เรียนรู้ระเบียบ มารยาท การครัวชาววัง และวิถีสตรีฝ่ายในอย่างละเอียดประณีต ภายหลังถูกส่งขึ้นถวายตัวเป็นข้าหลวงในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้านิภานภดล วิมลประภาวดี กรมขุนอู่ทองเขตขัตติยนารี พร้อมทั้งได้รับพระราชทานเหรียญทองลงยา ประดับอักษร “น.น.” อันเป็นเกียรติยศสูงสุดของหญิงชาววังคนหนึ่ง
วัยเยาว์ของท่านจึงไม่ได้มีเพียง “ความเรียบร้อย” หากเต็มไปด้วยเรื่องสนุกซุกซนที่ท่านมักหยิบมาเล่าอย่างขบขันในภายหลัง ทั้งการซ่อนขนม การเล่นพิเรนทร์กับสหาย และวีรกรรมที่แม้ครูบาอาจารย์จะเข้มงวดเพียงใด แต่หัวใจของเด็กหญิงในวังก็ยังเปี่ยมด้วยเสียงหัวเราะและมิตรภาพ ขณะเดียวกัน ท่านยังได้ร่ำเรียนหนังสือในโรงเรียนนิภาคาร ในพระอุปถัมภ์ของกรมขุนอู่ทองฯ จนจบชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๖ ซึ่งถือว่าสูงมากสำหรับกุลสตรีในยุคนั้น
เมื่อเกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ ท่านจึงออกจากวังมาดำรงชีวิต “นอกกำแพงวัง” อย่างเต็มตัว เริ่มต้นอาชีพครูประชาบาล สอนหนังสือด้วยระเบียบแบบสตรีชาววังอยู่กว่า ๒๒ ปี ทั้งที่โรงเรียนเทเวศร์ศึกษาและโรงเรียนวัดสมณานัมบริหาร ชีวิตนอกวังของท่านจึงเป็นชีวิตที่แม้จะสามัญ แต่ไม่เคยขาดศักดิ์ศรี ความสนุก และอารมณ์ขัน
จวบจนปี พ.ศ. ๒๕๒๘ เมื่อสหายร่วมวัยจากวังสวนสุนันทา หม่อมราชวงศ์หญิงศรีคำ ทองแถม ถึงแก่กรรม ท่านจึงเขียนคำไว้อาลัยถวาย นั่นคือผลงานครั้งแรก และเป็นจุดเริ่มต้นของ “ชีวิตในวัง” อันโด่งดัง บทความเหล่านั้นถูกตีพิมพ์ต่อเนื่องในนิตยสาร ลดา อาหาร-โรงแรม-ท่องเที่ยว และ พลอยแกมเพชร นำไปสู่การรวมเล่มกว่า ๑๙ เล่ม ที่กลายเป็นเสียงแท้จากคนในวัง ซึ่งหาฟังแทบไม่ได้ในยุคสมัยนี้
ผู้อ่านรักท่านก็เพราะท่านไม่เคยสอนใคร ไม่เคยโอ้อวด แต่เล่าเรื่องด้วยหัวใจ ทั้งเรื่องหวาน เรื่องขม เรื่องซึ้ง เรื่องขำ ทุกอย่างผ่านสายตาของผู้หญิงคนหนึ่งที่เคยถือผ้ากราบเบื้องพระยุคลบาท เคยตักแกงถวาย เคยนั่งอยู่หลังม่าน และเคยเดินออกจากวังด้วยเท้าตนเอง
ด้วยผลงานอันเป็นที่รู้จักในวงกว้าง ทำให้ในเวลาต่อมา หม่อมหลวงเนื่องได้รับพระราชทานปริญญาศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาภาษาไทย จากมหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา เมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๕ และยังได้รับรางวัลนราธิป ครั้งที่ ๓ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๖
หม่อมหลวงเนื่อง นิลรัตน์ กราบถวายบังคมลาถึงแก่กรรม ด้วยโรคชรา เมื่อวันศุกร์ที่ ๒๙ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๓ ที่สถาบันบำราศนราดูร อำเภอเมืองนนทบุรี จังหวัดนนทบุรี สิริอายุได้ ๙๖ ปี
ในการนี้ พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม พระราชทานหีบทองลายองุ่น พวงมาลาวางหน้าหีบศพ และพระราชทานเพลิงศพ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม รับศพไว้ในพระราชานุเคราะห์โดยตลอด มีพระพิธีธรรมสวดพระอภิธรรมเวลากลางคืน พระราชทานพวงมาลาวางหน้าหีบศพ และพระราชทานพระราชานุเคราะห์ ในการพระราชทานเพลิงศพ พระบรมวงศานุวงศ์ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทาน และประทาน พวงมาลาวางหน้าหีบศพ อนึ่ง พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าโสมสวลี กรมหมื่นสุทธนารีนาถ ประทานน้ำอาบศพด้วยและพระราชทานเพลิงศพเมื่อวันที่ ๓ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๓ ณ เมรุวัดทินกรนิมิต จังหวัดนนทบุรี
เรื่อง : นพรัศมี
อ้างอิง : ชีวิตในวัง, ชีวิตนอกวัง
#หม่อมหลวงเนื่อง #นิลรัตน์ #ชีวิตในวัง #ชีวิตนอกวัง #วิถีชีวิตราชสำนัก #นางข้าหลวง #ความทรงจำ #วังหลวง #ประวัติศาสตร์ชีวิต #เจริญกรุง
