09/10/2025
⚡️“Бозор пур аз мушовирони қалбакист”. Азиз Шарифов дар бораи роҳи тайкарда, дастовардҳо ва нерӯи ботинӣ
____
Муаллиф: Анна Мирзоева, махсус барои Asia-Plus
Азиз Шарифов, муассиси Маркази рушди тиҷорат ва қобилияти инсонии "Замона", мураббии тиҷорат ва мушовир. Ӯ ҳанӯз замони мактабхонӣ ба соҳибкорӣ оғоз карда буд. Вақте ки ҳамсолонаш дар бораи “кисапулӣ” фикр мекарданд, ӯ аллакай идеяҳои аввалини худро амалӣ мекард.
”Ман дар бораи тиҷорат идеяҳои гуногун доштам. Масалан, омода кардани хӯришҳо-и тайёр, ки он вақт ҳанӯз дар супермаркетҳо набуданд. Ман се апа дорам, ки хеле аъло хӯришҳо ва шириноҳо мепазанд ва ба онҳо пешниҳод кардам, ки пухтупаз кунанду ман фурӯшам. Ба ман мегуфтанд: “Не, беҳтараш хонданатро фикр кун”. Аммо ман боз ҳам кӯшиш мекардам, то як манбаи даромади шахсиамро дошта бошам баъзан бе натиҷа, вале ин маро ҳамеша ба пеш мебурд”, — ба ёд меорад Азиз.
Ҳамин тавр роҳе оғоз ёфт, ки Азизро ба олами китобу таҷриба, садҳо машғулият ва ҳамкорӣ бо ташкилотҳову созмонҳои байналмилалӣ овард.
“Ман бештар аз ҷараёни кор лаззат мебурдам ва ҳамеша дар фикри гирифтани таҷрибаи нав будам”.
Ҳамзамон Азиз аз кори хурд оғоз намуд: ҳар хел майда-чӯйда харида, дубора мефурӯхт ва фоидаи аввалинашро ба даст овард.
Сипас дар Ташкилоти ғайридавлатии “Насли наврас” кор карда, аксар вақт дар мавзӯъҳои иҷтимоӣ тренигҳо мегузаронид. Азиз зикр мекунад, ки тренингҳоро бо шавқ баргузор мекард ва талош мекард, ки шунавандагон низ рӯҳи болида дошта бошанд. Дар фурсати кӯтоҳ ташкилот мураббии хуб будани ӯро пай бурда, пешниҳод карданд, ки дар мавзӯъҳои гуногуни иловагӣ тренингҳо гузаронад. Ба ин тариқ, Азиз фаҳмид, ки бо дониш метавон пул ба даст овард.
“Ман ҳамеша кунҷков будам ва ба ҳама чиз таваҷҷуҳ мекардам. Комёбиву камбудиҳо, лавҳаву шиорҳои маркетингиро медидам. На танҳо хатоҳои грамматикӣ, балки мушкилот дар рангу логотип ва тарзи пешниҳод диққати маро ҷалб мекард. Фикр мекардам, ки метавонам хубтару беҳтар ин корро анҷом диҳам”, - ба хотир меорад Азиз.
Дар баробари ин ӯ ба сифати намояндаи тиҷоратӣ дар яке аз ширкатҳои дистрибюторӣ ба фаъолият оғоз кард. Ва барои худ хулоса кард, ки фурӯш кори хеле душвор, вале шавқовар аст.
Дар қисмати фурӯш “Ту ба бисёр чизҳоро сарфаҳм меравӣ, мизоҷон мушкилашонро ба ту бовар мекунанд ва ту онҳоро ҳал карда, пул кор мекунӣ. Аммо дар аввал ман аз шунидани калимаи “НЕ” метарсидам. Лекин баъдан фаҳмидам: ин як қисмате аз ҷараёни кор аст ва ман бояд кори худ ва ҳар як мизоҷро омӯзам. Каме гузашту ман чунин мизоҷонро дӯст доштам, маҳз онҳо маро қавӣ сохтанд” ва таҷриба доданд- мегӯяд Азиз.
Ҳамин тариқ, ӯ бо тоҷирон робита пайдо кард ва онҳо ба Азиз пешниҳоди гуногуни тиҷоратӣ мекарданд. Сипас ӯ шуъбаҳои фурӯши якчанд ширкатҳоро зери роҳбарӣ гирифта, дастаи нав ташкил мекард, ба онҳо малакаҳои фурӯш меомӯхт, нишондодҳои фурӯшро дар ширкат ба сатҳи нав мебаровард. Ҳамзамон дар бозорёбӣ , ҷараёнҳои тиҷорат ва идоракунии кормандон ӯ боз ҳам қавитар мешуд.
Ҳамин тавр, таҷрибаи амалии ӯ густариш меёфт: ду сол Азиз дар UNDP (дафтари СММ) ва 6 сол дар Accelerate Prosperity (чӣ?) мушовири сатҳи миллӣ буд, бо UNWOMEN, JIKA, GIZ, САҲА ва дигар ҳамкорӣ мекард, барои Nets, ”Ёвар”, ”Стройсентр”, ”Шири Душанбе” ва дигар ширкатҳои байналмилалӣ ва дистрибюторӣ машғулиятҳо ва барномаҳои омӯзишӣ барпо мекард. Ӯро ба сифати мураббӣ ба Қазоқистон ва Амороти муттаҳидаи араб даъват карданд. Шогирдонаш ва соҳибкороне пайдо шуданд, ки ӯ ба онҳо доир ба оғози тиҷорат, миқёси он ва роҳандозии ҷараёнҳои тиҷорат машварат медод.
♦️“Ҳамаашро дар худам санҷидам: чӣ кор мекунаду чӣ не”
Ҳамчунин Азиз муддати 5 сол дар яке аз ширкатҳои байнулмилалии бозорёбии шабакавӣ кор кард. Ӯ бар ин назар аст, ки аксарият ин равишро дар тиҷорат намефаҳманд, лекин ин мактаби бузурги тиҷорат буда, дар он мисли донишгоҳ метавон дониши амиқ гирифт.
"Танҳо ширкати хубро аз бад фарқ кардан лозим аст", - чунин мешуморад ӯ.
Баъд аз фаъолият дар соҳаи бозорёбӣ тавассути шабакаҳо, Азиз ба ҳайси роҳбари шуъбаи фурӯш дар нашриёти ”Элита” кор кард ва маҳз дар он ҷо ба бузургтарин лоиҳаи фаъолияти касбии худ даст зад. Ӯ ташкилотчӣ ва ровии рӯйдоди бузурги тиҷоратии сол буд, ки бо иштироки мураббии машҳури байналмилалӣ ва ангезанда Брайан Трейси баргузор гардид.
”Дар ёдам ҳаст, ки аз 800 билет барои чорабинии Брайан Трейси, 400-тояшро худам фурӯхтам”, — ба ёд меорад Азиз Шарифов.
Ба гуфтаи Азиз, ӯ дар машғулиятҳои шахсиятҳои маъруф, аз ҷумла Роберт Кийосаки, Аяз Шабутдинов, Бодо Шефер, Асел Сидикова ва Исҳак Адизес ширкат кардааст, аммо маҳз машғулияти Брайан Трейси дар хотираш нақши муҳиме бастааст.
“Як ҷумлаи ӯ бисёр чизҳоро тағйир дод: “Нерӯи асосии худро ёбед ва дар ҳамин самт рушд кунед”. Ман онро ёфтам — ин кор бо одамон аст”, — таъкид мекунад Азиз.
Ин лоиҳа нуқтаи гардиш гардид: машғулиятҳои фурӯш ва тиҷорат ба таҷрибаи мунтазам табдил ёфтанд. Баъдан Азиз тасмим гирифт таҷрибаи худро дар ширкатҳои гуногун ғанӣ гардонад ва дар ҳар кадоме аз 3 то 12 моҳ фаъолият кунад. Ҳамин тавр, ӯ роҳбари шуъбаи фурӯш дар JYSK/”Хонаи Ман”» шуд, ки дидаю дониста аз маоши хуб ба маоши камтар ба он ҷо рафт, то таҷрибаи иловагии роҳандозии равандҳои ширкасозиро аз сифр омӯзад.
Соли 2020 китоби аввалини Азиз бо номи ”Санъати фурӯш” бо забони тоҷикии соддаву фаҳмо нашр шуд. Китоб зуд миёни дӯстону пайравонаш дар шабакаҳои иҷтимоӣ паҳн шуда, баъдтар ба забони русӣ тарҷума ва бо таҷрибаи нав мукаммал шуд. Чанде пеш китоби дуюми ӯ дар бораи санъати гутушунид, тафаккур ва ангеза ба нашр расид, ки барои ҳар як соҳибкор ва кормандони тиҷорати шабакавӣ муфид аст. Китобҳои Азиз, ба таъкиди худи ӯ, бар пояи таҷрибаи шахсиаш навишта шудаанд: ”Ҳама чизро шахсан санҷидам — чӣ дар ҳақиқат кор мекунад ва чӣ не”.
Бо сабаби мушоврирони камтаҷриба мардум ба тренерон бовар намекунанд.
Имрӯз Азиз Шарифов дар саросари кишвар зиёда аз 300 семинару тренинг гузаронида, муаллифи 20 модул оид ба тиҷорат ва рушди шахсӣ, таҳиягари маводи таълимӣ, аз ҷумла барои ширкати FIFTYFIVE GROUP мебошад. Ӯ ҳаммуассиси ширкати ”Файзи Коинот”, тоҷир-мураббии дорои гувоҳнома ва хатмкардаи даҳҳо давраҳои омӯзишии маҳаллӣ ва байналмилалӣ аст. Ҳоло ӯ барои 200–300 нафар мавзӯҳои тиҷоратӣ баргузор мекунад ва ширкати машваратии ”Замона”-ро таъсис додааст.
“Машғулияту китобҳо дар бозор хеле зиёд шудааст. Бисёре аз соҳибкорон маблағро барои курсҳои байналмилалӣ сарф мекунанд, ки ба воқеияти Тоҷикистон мувофиқат надоранд. Масалан, мутахассисони рус усулҳои дағалонаи маркетингиро тавсия медиҳанд, вале дар кишвари мо онҳо кор намекунанд”, — иқрор мешавад Азиз.
Ба гуфтаи ӯ, ба ин мушкил боз як падидаи дигар - фаъолияти коршиносони камтаҷриба илова шудааст, ки натиҷаҳои зуд ваъда дода, курсҳои гаронбаҳоро бе манфиати воқеӣ мефурӯшанд.
“Аз ин сабаб, эътимод ба мураббиёни воқеӣ коҳиш меёбад. Бисёр соҳибкорон ноумед шудаанд: онҳо қаблан барои чунин барномаҳо маблағ пардохта, вале ҳеҷ чиз ба даст наоварданд.
Аз ин рӯ, вақте назди ман меоянд, фарқро фавран эҳсос мекунанд — ҳама чиз дар асоси амалия сохта шудааст, бо қадамҳои равшан, рӯйхати санҷиш ва усулҳое, ки метавон дар амал татбиқ кард. Шогирдони зиёде дорам, ки ба дастовардҳои бузург ноил шудаанд. Инро таблиғ намекунам ва барои зиёд кардани шогирдон ё фармоишҳо талош намеварзам. Онҳо тавассути натиҷаҳои санҷидашуда ва тавсияҳои муштариёнам худашон маро меёбанд”, — мегӯяд коршинос.
Ӯ аз як корхонаи истеҳсоли маҳсулоти ширӣ дар ноҳияи Восеъ мисол меорад, ки даҳ сол дар бозори маҳаллӣ ва Кӯлоб бе тамға (бренд) ва стратегия савдо мекард. Пас аз навсозии тамға (ребрендинг) бо номи Фахри Восеъ” ҳаҷми фурӯш се-чор маротиба афзуда, маҳсулот ба бозорҳои дигари вилоят Хатлон ва пойтахт роҳ ёфт.
Намунаи дигар таъсиси тамғаҳои “Ниссо” ва “Зебо” аст, ки дар самти истеҳсоли коғази ҳоҷатхона, дастмолҳои коғазӣ ва собуни моеъ фаъолият доранд.
“Мо бозорро таҳқиқ карда, номи кӯтоҳ ва гӯшнавозеро интихоб намудем, ки рамзи покизагӣ ва нармӣ аст. Сипас барои тамға фавран патент сабт кардем, то онро аз рақибон муҳофизат намоем”, — мегӯяд Азиз.
Ӯ ҳамзамон таъкид мекунад, ки барои соҳибкорони нав шояд раванди сабти патент душвор ба назар расад.
“Ман ба наздикӣ худам ин марҳиларо гузаштам ва медонам, ки чӣ гуна аст. Тамғаи ”Бачаҷон”-ро сабт кардам, ки ояндаи наздик бозор онро хоҳад шинохт”, — иттилоъ медиҳад Азиз Шарифов.
♦️Маркази “Замона”
Маркази рушди қобилияти инсонӣ “Замона” ба нақшабандии тиҷорат ва мавқеъгузории он ба таври ”омода барои истифода” ихтисос ёфтааст. Дастае, ки дар ин марказ кор мекунад, камбудиҳои равандро дарёфт ва онро бартараф менамояд. Тӯли солҳои фаъолият гурӯҳи сармоягузоронеро гирдиҳам овардааст, ки ҷиҳати сармоягузорӣ ба лоиҳаҳои умедбахш омодаанд.
Дархостҳо гуногунанд — аз таҳияи нақшаи тиҷорату интихоби номи тамға ва номи ширкат Лоиҳаҳо ба таври аутсорсинг (вогузор кардани бахше аз раванди тиҷорат ё вазифаҳои он ба созмони дигар) иҷро мешаванд: ташхис мегузаронанд, нуқтаҳои рушдро меёбанд, стратегия ва буҷет таҳия мекунанд ва баъдан татбиқи амалиро оғоз менамоянд.
“Масъалаи муштарӣ аз ман аст. Вақте ки ӯ дар бораи мушкил фикр мекунад, ман дар бораи муваффақияти ӯ фикр мекунам. Самти асосии кори мо тиҷорати хурду миёна аст. Ва ин ҷо қоида яктост: агар муштарӣ исрор кунад, ки танҳо тибқи сенарияи худ амал кунем, натиҷа ҳосил намешавад. Агар соҳибкор мехоҳад натиҷа бинад, дар давраи амали шартнома сухани охир аз ман аст”, - таъкид мекунад Азиз
Ба гуфтаи ӯ, хоҳишҳо бояд бо имкониятҳо мутобиқ бошанд: “Тиҷорат ин кори якрӯза нест. Аксар вақт кори ман ба соҳаи тиб монанд аст: ташхис 80–90 фоизи вақтро мегирад ва беморӣ, ҳатто агар нишонаҳои якранг дошта бошад ҳам, метавонад ба шеваи гуногун табобат шавад. Дар тиҷорат ҳам ҳамин тавр аст: аввал таҳлил, баъд стратегия”.
Соли 2024 Азиз Шарифов пурра ба соҳаи тиҷорат гузашта, ба истеҳсоли воситаҳои беҳдоштии шахсӣ барои калонсолон ва кӯдакон оғоз кард. Пас аз 1,5 соли кори ҳаррӯза дар корхонаву анбор ва дафтарҳои кории ширкат, ки аз субҳ то шом идома мекард, ӯ кори ширкатро доимӣ (мунтазам) карда, дастаи қавӣ сохт ва ҳоло омода аст дубора семинару тренингҳо баргузор намояд ва ҳамзамон барои муваффақият дар тиҷорат ба соҳибкорон кӯмак расонад.
Давоми 1,5 соли охир роҳандозии тиҷорати шахсӣ, Азиз доир ба фазои соҳибкорӣ дар Тоҷикистон донишҳои нав касб карда, омода аст ин донишҳоро ба дигарон низ расонад. Айни ҳол ӯ ба ташкили форуми бузурги тиҷоратии шакли нав омодагӣ мегирад, ки дар бораи он ба зудӣ маълумоти бештар дода хоҳад шуд.
♦️Машварат ва тавсияҳои Азиз Шарифов
Дар бораи худ Азиз хоксорона ҳарф мезанад, вале ду фарқиятро таъкид мекунад.
“Чизи аввал масъулият аст. Барои ман ин маънои комилан ғӯта задан дар корро дорад: бо фикрҳои марбут ба муштариён мехобам ва бо ҳамон фикрҳо бедор мешавам. Доимо андешаҳои нав пайдо мешаванд, онҳоро сабту таҳлил мекунам ва то ба натиҷа ҳосил шудан мерасонам», — мегӯяд Азиз Шарифов.
Дуюм тафаккури эҷодист. Баъзан усулҳои он барои соҳибкорон хеле содда ё “номуносиб барои бозор” менамоянд. Вале маҳз ҳамин муносибати ғайриқолабӣ имкон медиҳад, ки роҳҳои ҳалли воқеан муассир пайдо шаванд, ҳатто агар онҳо сармоягузории зиёд талаб кунанд, ки на ҳар кас омодаи он аст.
Имрӯз Азиз Шарифов ба оянда аз нигоҳи машварат ва машғулият менигарад. Нақшаҳои наздики ӯ ба оғози тиҷоратҳои шахсӣ дар Тоҷикистон, Ӯзбекистон, Амороти муттаҳидаи арабӣ ва Чин рабт доранд.
“Ман худро соҳибкори комилан ташаккулёфта намешуморам. Ҳастанд ҷавононе, ки ҳамсоли мананд ва аз ҷиҳати молиявӣ бештар комёбанд. Аммо барои ман муҳимтар ин аст, ки фаъолияти мураббигиро на танҳо дар Осиёи Марказӣ, балки дигар кишварҳо, аз ҷумла дар Русия, густариш диҳам”, — мегӯяд ӯ.
Барои касоне, ки тиҷоратро оғоз мекунанд, Азиз машварат медиҳад, ки нигоҳ доштани тавозун байни эҳтиёт ва ҳаракат муҳим аст.
“Баъзе ҳолатҳо таҳлили амиқ талаб мекунанд, аммо лаҳзаҳое низ ҳастанд, ки бояд бо қатъият “тасмим гирифт”. Ҳамзамон даромади шахсӣ набояд ҳадафи ягона бошад. Агар кор ба шумо лаззат набахшад, зуд хаста мешавед. Вале агар давраҳое, ки фоида намеоранд, шуморо ба ноумедӣ баранд, пас бояд самти дигар ҷустуҷӯ кард”, — зикр мекунад ӯ.
Азиз таъкид менамояд, ки барои соҳибкор ҳифзу нигаҳдории хусусияти хоси худ ниҳоят муҳим аст.
“Вазифаи воқеӣ ин нест, ки муваффақияти дигаронро нусха бардорӣ, балки офаридани маҳсулот ва усуле аст, ки дигарон хоҳанд онро такрор кунанд. Ва як усулуи дигари муҳим “ҳа” гуфта тавонистан аст. Гуфтани “не” осон аст ва заҳмат намехоҳад, аммо “ҳа” гуфтан маънои сарф кардани нерӯ, эътиқод ва омодагӣ ба корро дорад”, — бар ин назар аст ӯ.
Азиз Шарифов мутмаин аст, ки роҳандозии тиҷорати устувор дар Тоҷикистон имконпазир аст. Ба наздикӣ худи ӯ барои кори нав ҷой ҷустуҷӯ кард ва мутмаин шуд, ки қариб ҷойҳои холӣ намондааст, яъне бозор дар ҳоли рушд буда, нуқтаҳои нав боз мешаванд.
“Ҳаросу шубҳа ҳолати табиӣ аст. Ҳатто агар наздиконатон шуморо дастгирӣ накунанд ҳам, муҳим ин аст, ки бидонед — шумо метавонед. Қадами аввалро ба сӯи орзуятон гузоред, боқимонда дарҳо худ аз худ боз хоҳанд шуд”, — маслиҳат медиҳад ӯ.
