https://youtube.com/@QAS.1982?si=bJoHakpL-m3GPzpv

Sultani Info Center, Istanbul (2025)

10/12/2025

ش.هید محمد هاشم میوندوال، دمرحوم حاجی عبدالحلیم په کور کې سترګي وغړولي دغزني ولایت د مقر ولسوالي اوسیدونکی و. (ویل کیږی چی پلرنی فامیل یی له مرکزی آسیا څخه راغلی وه او مور یی پښتنه وه) .
په غازي او حبیبه لیسه کې زده کړي وکړي.
په ۱۹۴۱ز کال کې د حبـیـبـیې له لیسې څخه
په فوق العاده عالي درجې فارغ سو. د امریکا په متحده ایالاتو کې یې په انگلیسي «ادب- ژ» کې تحصیل وکړ. له ۱۹۴۲ تر ۱۹۴۵ز کال پورې د ادبي ټولنې
رﺌـیس او په هرات کې د اتفاق اسلام د دولتي ورځپاڼې محرر.
د افغان انسایلکوپیدیا عمومي مدیر. د انیس محرر. د مطبوعاتو د ریاست مرستیال رﺌـیس. په ۱۹۵۰ز کال کې د کابینې غړی او د مطبوعاتو رﺌـیس. په ۱۹۵۲ز کال کې په واشنگتن ډي. سي. کې د افغان سفارت قـنـسـل. په ۱۹۵۳ز کال کې په پرنستن کې د اسلامي علماوو په علمي غونډه کې د افغانستان استازي. په ۱۹۵۴ز کال کې د مطبوعاتو رﺌـیس. په ۱۹۵۵ز کال کې (کله چې سردار محـمد نعیم وزیر وو) د باندنیو چارو د وزارت مرستیال وزیر. په ۱۹۵۶ز کال کې برتانیې ته افغان سفیر. له ۱۹۵۷ تر ۱۹۵۸ز کال پورې پاکستان ته افغان سفیر. له ۱۹۵۸ تر ۱۹۶۳ز کال پورې د امریکا متحده ایالاتو ته افغان سفیر. په ۱۹۶۳ز کال کې
پاکستان ته افغان سفیر. په ۱۹۶۴ز کال کې (د ډاکټر یوسف په کابینې کې) د اطلاعاتو او مطبوعاتو وزیر. له ۱۹۶۵ تر ۱۹۶۷ز کال پورې صدراعظم او د «جمعیت دیموکراتیک مترقي بنسټ ﺌـې کښـېـښود.» په کابل کې له ایوب خان سره د خبرو
پر مهال ﺌـې هڅه وکړه چې د افغانستان – پاکستان اړیکي ښه والی ومومي او پرمختگ وکړي. په ۱۹۶۵ز کال کې په قاهرې کې د ولسمشر ناصر او په تورکیه کې د
دیمیرل مـېـلمه وو. کله چې د (رمپارت) په مجلې کې د سي اې. اې CIA د
فعالیتونو په هکله یوه مقاله خپره سوه نو مارکسیستانو دی د "لویدیځ د امپریالیزم د ایجنټ" په نوم تورن کړ. د صحي معاذیرو له کبله ﺌـې استعفی
ورکړه او د ۱۹۶۷ او ۱۹۶۸ز کال تر منځ د امریکا متحده ایالاتو ته د درملنې لپاره لاړ. بـېـرته افغانستان ته راستون او د «مساوات» په نوم ﺌـې خپله جریده خپره کړه ؛ میوندوال په مساوات کې سلطنت او دواړه اعتمادي او موسی شفیق ﺌـې تر تـنـقید لاندې ونیول. په ۱۹۷۳ز کال کې ﺌـې اروپا ته شخصي
سفر وکړ او د راستنیدلو په لاره کې په بغداد کې وو چې د داؤود د ۱۹۷۳ز کال د جولای د میاشتې په کودتا خبر سو. میوندوال په دې خپله خوشحالۍ وښودله او ځان ﺌـې په چټکۍ سره کابل ته ورساوﮤ. د داؤود د رژيم په هماغه پیل کې
زنداني سو (او د رسمي روایت پر بنسټ چی دقیق نده او خلګو نه هغه وخت دا راپور منلی وه نه اوس ) په ۱۹۷۳ز کال کې د "ځان وژنې" له کبله چی میوندوال په خپله نیکتایی ځان وژنه کړیی خو د معلوماتو له مخی میوندوال د ګرفتاری پرمهال هیڅ نیکتایی نه لرله او د همغی جابری او ظالمی کړی لخوا په ش.هادت رسول سوی . له مرگ وروسته د اعدام سزا ﺌـې د ۱۹۷۳ز کال د دسمبر په ۲۳ نـېـټې اعلان سوه. وادﮤ ﺌـې کړی وو .او مـېـرمن ﺌـې د ملکیار له کورنۍ څخه وه او اولاد یی نه لرل.

10/12/2025

سردار محمد داود خان د بدخشان له حاجی حضرت قل بدخشی سره خندلی.

چی دوی به څه سره ویلی وی.

10/12/2025

د څېړنوال استاد حبيب‌الله رفيع پراخه او هر اړخيزه پېژندنه

استاد حبيب‌الله رفيع د افغانستان د معاصر فرهنګ او ادب له هغو روښانه څېرو څخه دی چې د پښتو ژبې د ودې، پياوړتيا او معاصرې ادبي بهير د ترسراوي په لړ کې یې تل د مخکښو صفونو رول لوبولی دی. هغه نه يوازې د شعر او ادب په ډګر کې نوم لري، بلکې د ژبپوهنې، فولکلور، تاريخ، ژورناليزم، څېړنې، نقد، ژباړې او د ماشومانو په ادب کې هم يو پراخ او تلپاتې چاپ پرې ايښی دی.

استاد رفيع د افغانستان له هغو فرهنګي شخصیتونو څخه دی چې د ژوند ډېره برخه يې د کتاب، قلم، څېړنې او ملي فرهنګ د ساتنې په لار کې تېره کړې. د ده اثار او فکري هڅې د افغانستان د فرهنګي حافظې مهم بابونه جوړوي.

---

د ژوند لومړني کلونه او زده کړې

حبيب‌الله رفيع په ۱۳۲۴ لمريز کال د وردګو ولايت د سيداباد ولسوالۍ په يوه علمي او دیني کورنۍ کې وزېږېد. د ده کورنۍ د علم، فرهنګ او دين له مخکښو کورنيو څخه وه، همدا لامل و چې هغه له کوچنيوالي د کتاب، ادب او مطالعې په فضا کې وده وکړه. لومړنۍ زده کړې يې په ديني مدرسه کې تر سره کړې او د عربي ژبې، ديني علومو او ادبياتو بنسټيزې پايلې يې په همدې پړاو کې واېښوودې.

د رفيع صیب د ځوانۍ په کلونو کې د شعر، شاعرۍ، افغاني تاريخ او فولکلور سره د مینې روح دومره پياوړی و چې د ده د راتلونکو لسګونو کلونو کلتوري او علمي ژوند یې پرې ولاړ پاتې شو. هغه په ډېر کم عمر کې په مجلو کې ليکنې کولې، د ټولنيزو ستونزو په اړه يې څېړنې کولې او د ادب له مخکښو استادانو سره يې فکري اړیکې ټينګې کړې.

---

اداري او فرهنګي مسئوليتونه

د استاد رفيع رسمي فرهنګي فعالیت د ۱۳۴۰ کال په شاوخوا کې هغه مهال پيل شو چې د پوهنې وزارت د عرفان او پوهنې مجلو مهتمم وټاکل شو. دا د ده د مخ پر ودې کلتوري سفر لومړی رسمي ګام و.

له دې وروسته هغه د هېواد په بېلابېلو فرهنګي بنسټونو کې مهم مسئوليتونه ترسره کړل، چې ځينې يې دا دي:

د انجمن تاریخ علمي غړی او فعال څېړونکی

د اريانا مجلې مدير او لیکوال

د افغان ملت خپرونو مسوول

د فولکلور، ژبپوهنې او ادبياتو په دولتي ادارو کې کارکوونکی او څېړونکی

په ۱۳۵۹ کال د افغانستان د علومو اکاډمۍ غړی وټاکل شو، چې دا د ده د علمي مقام یو پخلی او د هغه د پراخو مطالعو يو رسمي اعتراف و.

د هجرت په کلونو کې، سره له ډېرو ستونزو، د ده فرهنګي فعالیت ونه درېده. په همدې موده کې يې د امان کتاب خپرونو بنسټ کېښود چې د افغان فرهنګي ټولنې لپاره یو مهم ګام ګڼل کېږي.

د ۱۳۸۱ کال له ستنېدو وروسته:

د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت د فرهنګي شورا غړی شو

په ۱۳۸۲ کال کې د دايرة المعارف رییس وټاکل شو

په ملي، تاریخي او ادبي برخو کې د دولت، پوهانو او فرهنګي ادارو ستر علمی مرجع پاتې شو

---

علمي، ادبي او تحقیقي اثار

استاد رفيع د ګڼو برخو څېړونکی دی، همدا لامل دی چې د ده د اثارو ساحه پراخه او بې سارې ګڼل کېږي. د ده اثار د پراختیا، دقت، سرچينو او ژورې څېړنې له پلوه په هېواد کې د لوړ ارزښت لرونکي دي.

۱- شعري اثار

په خپلو لسګونو شعري ټولګو کې یې د ملي احساساتو، ټولنیزو دردونو، ولسي روحیې، ملي بیدارۍ او د خپلواکۍ مفاهیم انځور کړي. د ده په شعر کې احساس، ملي غیرت او ولسي ژړا په ډېره ښکلي بڼه راڅرګندېږي.

۲- فولکلور او ولسي ادب

استاد رفيع د فولکلور له سترو څېړونکو څخه دی. هغه د پښتو ولسي روایتونه، متلونه، ټوکې، سندرې، دودونه، ولسي کیسې او روایتونه راټول کړي او د علمي څېړنې له مخې يې شننه کړې. د ده کار د فولکلور د ساتلو په برخه کې یوه ملي خزانه ده.

۳- ادبي څېړنې او نقد

په ادبي تاریخ، تذکرو، شاعرانو د ژوندلیکونو او ادبي نقد په برخه کې یې شاوخوا ۳۰ مهم کتابونه ليکلي. د ده څېړنې په پښتو ادب کې د علمي معیارونو د رامنځته کولو لپاره اساسي رول لري.

۴- ژبنۍ څېړنې

د پښتو ژبپوهنې په ډګر کې د ده اثار د ژبې د هويت، رېښو، جوړښت، لغتپالنې، ژبساتنې او معاصرې ژبپوهنې اړوند خورا مهم دي. کتابونه لکه ژبپالنه او ژبساتنه د پښتو ژبپوهنې د اساساتو له ملي سرچينو شمېرل کېږي.

۵- تاريخي څېړنې

ده د افغانستان د تاريخ په ګڼو برخو کار کړی، لکه:

د ژورناليزم تاریخ

د هوتکي غورځنګ او افغاني پاڅونونو څېړنه

د کابينو او دولتونو پېژندنې کتابونه

د ښوونې او روزنې تاریخ

دا څېړنې د ملي تاریخ لپاره ډېرې بنسټيزې ګڼل کېږي.

۶- سياسي او ټولنيز تحلیل

استاد رفيع په ملي سیاست، ټولنیزو بدلونونو، ټولنیز جوړښت او ملي هویت باندې لسګونه ژورې تحلیلي ليکنې کړي چې د وخت د تګلارو او ملي شعور د پياوړتيا لپاره ډېر ارزښت لري.

۷- سريزې، سمون او تحقيق

هغه د پښتو د نامتو شاعرانو په دیوانونو او آثارو باندې مسلکي سريزې، لغتنامې، سمون او تحقيقي کارونه ترسره کړي، چې په دې ډله کې د خوشال خان خټک او رحمان بابا دیوانونه ډېر شهرت لري.

۸- ژباړې

استاد رفيع د قرآن کریم د ژباړې له کمېسيون سره غړی پاتې شوی او سربېره پر دې يې ګڼ تاریخي، ادبي او فرهنګي متون پښتو ته ژباړلي دي.

۹- د ماشومانو ادبيات

د ماشومانو لپاره د ده لیکلي کتابونه له ادبي، ښوونیز او اخلاقي اړخه د افغانستان د ماشومانو د ادب يو مهم بنسټ جوړوي.

---

ستاينې او مکافات

استاد رفيع د خپل پياوړي کلتوري، علمي او ادبي خدمت په بدل کې په ډېرو ملي او فرهنګي نښانو ونازول شو:

دوه ملي ادبي جايزې

دوه د سرو زرو مډالونه

د لويې جرګې ځانګړی مډال

د حکومت لومړۍ درجې ستاينليک

لسګونه تقديرليکونه او اکاډميک ویاړونه

د ده نوم د افغانستان د فرهنګي تاریخ له سترو څېرو سره ليکل کېږي.

---

پایله

استاد حبيب‌الله رفيع نه یوازې یو شاعر، لیکوال او ژبپوه دی، بلکې د افغان ملت د فرهنګي حافظې یو ژوندی یاد دی. د هغه اثار د یوې ژبې، یو ملت او یوه فرهنګي هویت د بقا په لار کې داسې خدمتونه دي چې راتلونکي نسلونه به یې تل د درناوي په سترګه ویني.

لوی خدای دې استاد رفيع ته اوږد، روغ، با برکته او پیاوړی ژوند ورکړي.

ډیری معلومات د ظاهر وردګ له پانی څخه

Zaher Wardak

10/12/2025

د شیرپور او د هغه د تاریخي قلعه په اړه څه پوهېږو؟

د شیرپور قلعه، یا شیرآباد، تر هغه وړاندې چې امیر شیرعلي خان یې جوړه کړي، یوه بله کلکه او مستطیل بڼه لرونکې قلعه موجوده وه چې د «چوڼي» په نوم یادېده. دا قلعه د ښار په شمال کې له ښاره دباندې پرته وه او ختیځ لوري ته د هغې سړک سره نښتی وه چې د بی‌بي مهرو کلی ته تللی.
د شیرپور موقعیت او ځانګړتیاوې
شیرپور یا شیرآباد د کابل ښار په شمال کې موقعیت لري او د سمندر له سطحې یې ارتفاع ۵۷۸۱ فټه لوړه ده. د جوړېدو پر مهال له ښار څخه د یوې مېل په فاصله کې واقع و.
د کابل په شمال کې د (بلند آب) په سیمه او د بی‌بي مهرو د غونډۍ شاوخوا، امیر شیرعلي خان د یوه نوي ښار جوړولو بنسټ کېښود، چې شیرآباد یا شیرپور کابل بلل کېږي. د جوړېدو نېټه یې ۱۲۸۸ هـ ق / ۱۲۴۹ هـ ش / ۱۸۷۰ ز کال دی.
دا ښار د ۱۲ زره کابلي روپیو په لګښت د کابل د ټولو عساکرو او شاوخوا ځمکوالو په مرسته جوړېده. میرزا نورمحمد نوري قندهاري د ګلشن امارت په نوم کتاب کې لیکي:
«غربا او اهل حرفت چې د خزینه عامره نه بې برخې وو، په داسې ډول فیض رسېدلي چې د هغوی د اجتماع او رفاه سبب شي. نو معمار همت د بی‌بي مهرو غونډۍ چې د ښار شمال ته پرته ده، د ښار جوړونې طرحه واچوله. هغه غونډۍ ډېره سخته وه؛ معمارانو ته یې لارښوونه وکړه چې اووه ذراع سر یې برابره کړي، شاوخوا خاوره وغورځوي او ژور څاه وکيندي چې اوبه ورته ورسوي. کله چې د غونډۍ سر برابر شو، د شاهانو د ماڼۍ د جوړېدو طرحه عملي شوه، چې د جنت د قصرونو په څېر ښکاري. د غونډۍ لاندې یې بازارونه، محلې او چهاوڼي جوړې کړې او دا ځای د ټولو خلکو په ژبه شیرآباد ونومول شو...»
فیض‌محمد کاتب په سراج التواریخ کې زیاتوي چې امیر د هند له سفر نه وروسته (۱۲۸۶ هـ ق / ۱۸۶۹ م) ناظر حسین علي خان د شیرپور د جوړولو مسؤول وټاکه او ګڼ نظامي او ملکي افسران یې د هغه تر امر لاندې کړل. د پوځ هر سرتېري ته یې د میاشتني معاش سربېره پنځه روپۍ اضافه مقررې کړې.
په پنځو کلونو کې زرګونه معماران، نجاران، ګلکاران، اواه‌نګران او عسکر په دې کار بوخت وو. د ښار جنوبي دیوال، د لوېدیځ نیمایي برخه، او د ختیځ یوه برخه ورغول شوه. د خلکو د مېشتېدو لپاره پنځوس کلبه (نزدې دوه زره جریب) ځمکه ځانګړې شوه.
تپه د شاهۍ ماڼۍ لپاره ټاکل شوې وه، او دیوالونه د توپ ګرځېدو لپاره دومره پلن جوړ شوي وو چې خټه به د فیل تر پښو لاندې کلکه (پخیدله) کېده. د پوځ د استوګنې لپاره جلا دیوال او بارکونه جوړېدل.
وروسته امیر عبدالرحمن خان د شیرآباد د دروازې ترڅنګ چې «دروازه سفید» بلل کېده، په هغې ودانۍ کې یوه موده اوسېده.
غبار د تاریخ لیکونکي په توګه همدا مطالب تاییدوي او زیاتوي:
«د پینځو کلونو لپاره هره ورځ شپږ زره کارګران او نژدې زر معماران او نجاران په کار بوخت وو. کارګر عسکر وو او د میاشتې پنځه روپۍ اضافي معاش به ورکول کېده. په داسې وخت کې چې مخکې ټولې دولتي ودانۍ او لارې د خلکو په اجباري بیګار جوړېدې.»
دا ښار په دوه زره جریب ځمکه کې د بی‌بي مهرو شاوخوا د شل فټه (نژدې ۶ متره) لوړو دیوالونو، داخلي او خارجي کلا، قشلې او نورو تأسیساتو سره جوړېده. خو ښار لا بشپړ شوی نه و چې د انګرېزانو دویمه یرغل پیل شو او شیرپور نیمګړی پرېښودل شو او ورو ورو وران شو.
شیرپور د خپلو استحکاماتو، کلاوو، د بی‌بي مهرو پر غونډۍ د اوبو څاه، کمیسارۍ، روغتون، جومات، د مراقبت برجونه، بارکونه، استراحت‌ځایونه، بازار، کانتین، دروازې، خندق او د وزیرآباد د اوبو چینې په څېر جوړښتونه لرل.
په ۱۸۷۹ کال کې د دویم انګرېزي یرغل پر مهال شیرپور د انګرېزانو لاس ته ولوېد او بیا محاصره شو او هغوی له سیمې وتلو ته مجبور شول.
لودویک آدمک لیکي چې امیر حبیب الله خان په ۱۹۰۲ کال کې شیرپور د پغمان له ماڼۍ سره د یوه ځمکني تونل له لارې ونښلوه. خو داسې ښکاري چې دا تونل د پغمان پر ځای د باغ بالا له ماڼۍ سره تړاو درلود.
خو له بده مرغه نن د دې تونل هېڅ څرک پاتې نه دی.

09/12/2025

(د ارواښاد عبدالملک خان عبدالرحیم‌زي لنډه بیوګرافي)

ارواښاد عبدالملک خان عبدالرحیم‌زی د ۱۲۹۳ لمریز کال په لوګر ولایت، محمدآغې ولسوالۍ، د ګمران په کلي کې زېږېدلی و. لومړنۍ زده کړې یې په خپل هېواد کې کړی وې او وروسته د یو تحصیلي بورس له لارې د لوړ تعلیم لپاره ترکیې ته ولاړ. په ترکیه کې یې د ارکان حرب اکاډمۍ د لوژستیک برخه بشپړه کړه، او بیا یې په امریکا کې د عمومي ادارې سند هم تر لاسه کړ.

افغانستان ته له ستنېدو وروسته د لوژستیک آمر وټاکل شو او په پوځ کې یې د خپلې پوهې او وړتیا له امله د جنرالۍ مقام ته ورسېد. د هغه په نوښت په افغانستان کې د لومړي ځل لپاره د لوژستیک پوهنځي، د وسله‌پالۍ ټولګه، د تفتیش ریاست، عسکري کوپراتیف او کانتین رامنځته شول. همدارنګه د حربی پوهنتون استاد هم و.

کله چې محمد داود خان صدراعظم شو، عبدالملک خان یې د ماليې وزیر وټاکه. هغه د افغانستان د مالي نظام د اصلاح لپاره پراخ او بنسټیز ګامونه واخیستل، د عایداتو پر بنسټ یې نوې مالیاتي تګلاره، چې د «ملک خاني سیستم» په نوم مشهوره شوه رامنځته کړه. د لومړي ځل لپاره یې د دولت بودیجه په قانوني او علمي ډول پارلمان ته وړاندې او تصویب کړه. د مالي اصلاحاتو ترڅنګ یې د بهرنیو مرستو د جلب لپاره هڅې وکړې او د امریکا له سفره یې ګڼې ژمنې ترلاسه کړې، چې په هغو کې د کابل پوهنتون د ودانیو او لیلیو د جوړولو لپاره شاوخوا ۱.۶ میلیونه ډالر شامل وو.

له امریکا د بریالي سفر تر ستنېدو وروسته، د شوروي استخباراتو له لوري د جوړو شوو ناسم راپورونو او د دروغجنو کودتايي اوازو پر اساس د ۱۹۵۷ کال له لوی اختر وړاندې ونیول شو. د هغه دوه وروڼه او کورنۍ هم تر څارنې لاندې راوستل شول، خو د اوږدو پلټنو سره سره هېڅ ډول اسناد د تورونو د ثابتېدو لپاره ترلاسه نشول.

عبدالملک خان ټول ژوند خپله بې ګناهۍ ته وفادار پاتې شو. آن تر دې چې د خوشې کېدو امر به صادر شو، خو هغه غوښتل چې لومړی محاکمه او رسمي توګه سپین‌لاس اعلان شي. شل کاله او یو ویشت ورځې یې په بند کې تېرې کړې، او بالاخره د بشري حقونو د نړیوال سازمان په منځګړیتوب آزاد شو.

هغه د خپل ژوند تر پایه د هېواد د ازادۍ او خپلواکۍ پلوی پاتې شو. په ۱۳۶۰ لمریز کال د لیندۍ پر ۱۷ مه د کابل په وزیر محمد اکبر خان روغتون کې ومړ. ځینې اوازې هغه ته د پرچمیانو لخوا زهرو ترزیق کېدو یادونه کوي، خو کره اسناد نشته.

د وطن دغه باوجدانه او رښتینی خدمتګار یاد دې تلپاتی وي.

Sultani Info Center

10/12/2025

10/12/2025

10/12/2025

10/12/2025

09/12/2025

Address

Website

Alerts

Shortcuts

Share

Category