15/06/2025
🅱️OSMANLI MADEN MÜDÜRÜ'NÜN KIZILIRMAK PROJESİ
Gümüşkan eski maden müdürü Ahmed Bey tarafından 1848 yılında verilmiş olan arzuhalde adeta haritayla beraber ve iç içe olan ve Kızılırmak’ın denizden kaynağına kadar tasvir eden bir harita bulunmaktadır. Haritayı kendisinin yapıp yapmadığı bilinmemektedir ama haritanın altındaki arzuhalde kendi adı yazılıdır. Boyutu 104x53 santimetredir. Haritanın yaptırılma amacı Kızılırmak nehrinde yük taşımacılığı imtiyazı alabilmek olduğu haritanın ekinde açıkça beyan edilmektedir. Ahmed Bey’in 30 Eylül 1848’de Ticaret Nafia Nazırlığı’na takdim etmiştir.
Ahmed Bey Tanzimat döneminin ruhuna uygun olarak “padişahımızın çıkardığı iradede memleketin imarı halkın refahı için hayırlı olacak işler hakkında çalışmalarda bulunulması arzu edilmektedir. Bu sebeple bundan evvel idarecisi
olduğum Gümüşkan Madeni civarındaki Kızılırmak adlı büyük nehrin kaynağından döküldüğü yer olan Karadeniz’e kadar bizzat görülerek keşif ve incelemeleri yapılmıştır.” diyerek hem tanzimata atıf yapmış hem de bölgeyi gezerek
bizzat gördüğü ve keşfettiğini belirtmiştir.
Burada müdürlük yaparken nehri inceleyen havzasının genişliği, ürün çeşitliliği, ekonomik değerini görüp bu değeri nehir yolu ile kayıklarla Karadeniz’e ulaştırmayı hedeflemiştir. Yapmış olduğu harita ve üzerindeki bilgiler hatta dilekçesi harita üzerindedir. Her şeyi aynı belgede toplayarak bürokratların hepsinin bir bütün olarak görmesini istediği, tek belge üzerinden onları ikna amacı taşıdığı söylenebilir. Gümüşkan madeni idarecisi olduğu dönemde buraya yakın olan büyük Kızılırmak nehrinin doğduğu yerden Karadeniz’de döküldüğü yere kadar bizzat
kendi gözleriyle keşfettiğini, temizliği için gerekli yerleri ve proje gerçekleştiği takdirde sağlanacak büyük faydaları 6 maddede ifade ettiğini belirtir.
Projesini yapmış-yaptırmış olduğu harita üzerinde birçok bilgi ve görsellerle desteklemişti.
-Sinop-Yeşilırmak arasını bir körfez olarak gösterip, Kızılırmak ağzını bir delta olarak resmetmemiştir. Nehrin ağzı deniz gemilerine açık bir şekilde gösterilmiştir.
-Haritada Kızılırmak boyunca denizden Sivas’a kadar olan önemli yerleşim, köprü ve iskelelerin mesafeleri saat üzerinden alt sağ tarafında belirtilmişti.
-Denizdeki yelkenli gemiler ile beraber Karadeniz’e yaklaşık on yıldır seferleri başlamış olan buharlı gemiler için de bir buharlı gemi yapılmıştı.
-Sinop, Gerze, Kumcağız Samsun iskelelerinin yanında Yeşilırmak da gösterilmiştir. Ancak Yeşilırmak ve Kızılırmak arasında ciddi bir orantı farkı söz konusudur. Bunda merkezin Kızılırmak olmasının yanında, Kızılırmak’ı çok daha büyük resmederek imtiyazı alma peşinde olduğu söylenebilir.
-Bölgedeki zeytinlik ve keresteden faydalanma bir amaç olarak ifade edildiği için haritada ormanlık ve zeytinlik alanlar ağaçlar yapılarak gösterilmişti.
-Nehir üzerinde yer alan köprüler belirtilmiş hatta bunlardan Hacıhamza 'da bulunan eski köprünün yıkılmış olduğu ve nehre dökülen taşlarının seyri
sefere engel olabilecek durumu da işaretlenmişti.
-Nehir kenarında olan kasaba ve önemli yerleşimler gösterildiği gibi nehrin uzağında olup ekonomik potansiyeli olan yerleşimler de uzaklıkları saat cinsinden belirtilerek gösterilmişti.
-Maden sahaları belirtilmişti.
-Sadece Kızılırmak’ta değil Kızılırmak’a akan kollarda yapılan nehir nakliyatına dair yelkenli veya kıyıdan yedek çekilen kayıklara dair resim ve bilgiler de görülmektedir.
Ahmed Ağa’nın vermiş arzuhal harita ve belgeleri padişah tarafından ilgili kurumlarda görüşülmek üzere gönderilmişti. Ahmed Ağa’nın haritayla destekli bütün çabalarına rağmen en azından mali olarak yetkilileri yeterince ikna edemediği anlaşılmaktadır. İkna edememesinin birçok sebebi olmakla beraber, Ahmed Ağa’nın vermiş olduğu ayrıntılı, tasvir edici, ikna etmeye yönelik estetik
zevki yüksek harita (ki kendisi harita olarak nitelendirmişti), Osmanlı yetkililerince bir harita olarak değil bir resim olarak görülmüştü. Proje sahiplerinden bu konuda projenin bilim ve mühendislik kuralları ve hesapları ile yapılması,
gerçek hakiki kontroller ve muayenelerden sonra ortaya çıkacak gerçek ve kesin rakamlar üzerinden işin yürütülmesine ve eğer olacaksa ödemelerin ona göre yapılması gerektiği belirtilmişti.
Projenin emsallerine göre yeterli olmadığı da vurgulanmıştı. Yani Ahmed Ağanın haritası Tanzimatın hesaplı, ilmi, fenni gerçekçi bakış ve politikalarıyla çelişmişti.
Çünkü her ne kadar proje başarısız olsa da Ahmed Ağa yetkilileri ikna edememişse de bundan on yıl sonra Ahmed Ağanın adı geçmeksizin Kızılırmak nehrinin yatağının düzenlenerek nehrin keşfinin yapılması ve haritalarının dü- zenlenmesi için Avrupa’dan iki mühendis görevlendirilmesi için teşebbüsler ol-
duğu görülmektedir. Aslında bu harita ve sonrasında yaşanan süreç gittikçe daha kurumsal ve sağlam temeller üzerine oturmaya başlayan Osmanlı Haritacılığının bir göstergesi olarak da kabul edilebilir.
*Osmanlı döneminde Kızılırmak haritası
