Négro-Haïtien

12/24/2025

L'esprit de Noël rete youn nan pi gwo mizik nwèl an Ayiti.
Nan kilti ayisyen an, gen mizik ki pa senpleman distrè, men ki vin tounen pati nan lavi kolektif yon pèp. “L’Esprit de Noël”, chante pa Arly Larivière, se youn nan mizik sa yo. Plis pase yon chan Nwèl, li se yon rit emosyonèl, yon pwen rasanbleman espirityèl pou tout Ayisyen, kèlkeswa laj, klas sosyal oswa kwayans.
Depi premye nòt li yo, mizik la envite moun antre nan yon lòt dimansyon Nwèl la: pa Nwèl ki baze sou konsomasyon, men Nwèl ki chita sou lanmou, padon, pataj ak inite.

Nan sosyete ayisyen an, Nwèl se pa sèlman yon fèt relijye; li se yon moman kote fanmi ap chèche rasanble, kote moun ap chèche lapè, menm nan mitan mizè, ensekirite ak divizyon sosyal. Se reyalite sa Arly Larivière reyalize nan “L’Esprit de Noël”.

Pawòl yo pa pretansyon. Yo pale de bezwen fondamantal moun:
bezwen pou nou youn padone lòt, pou nou pataje sa nou genyen, pou nou sonje sa ki pi enpòtan nan lavi a. Se sa ki fè mizik la touche moun ki nan richès tankou moun ki nan grangou. Li pa pale a yon klas; li pale a yon pèp.

Arly Larivière pa chante mizik sa a tankou yon showbiz. Li chante li tankou yon moun ki ap priye pou pèp li. Nan vwa li, nou tande:
nostalji
tandrès
tristès
espwa
Se melanj sa a ki fè mizik la antre dwat nan kè moun. Lè li pase sou radyo, nan lari, nan kay, li kreye yon silans espesyal, yon moman refleksyon, tankou si tout moun ap sonje ansanm sa Nwèl la sipoze ye.

Nan anpil fanmi ayisyen, “L’Esprit de Noël” pa jis yon mizik; li se siyal ofisyèl Nwèl la.
Lè li jwe, moun santi:
“Wi, Nwèl rive.”
Li gen menm plas emosyonèl ak gwo chan Nwèl nan lòt kilti mond lan. Men pou Ayiti, mizik sa a pi plis pase tradisyon: li se yon pwen rasanbleman emosyonèl pou yon pèp ki souvan ap viv divizyon, ensekirite ak solitid.
Mizik ki ini sa politik pa ka ini.

Ayiti se yon sosyete kote politik, klas sosyal, ak reyalite lavi divize moun. Men “L’Esprit de Noël” fè yon bagay ra:
li mete tout moun sou menm longèdond emosyonèl.
Nan moman mizik la ap jwe:
rich ak pòv
jèn ak granmoun
moun vil ak moun pwovens
tout ka santi menm frison Nwèl la.

Se la mizik la vin depase atis la pou li tounen yon patrimwàn emosyonèl nasyonal.

“L’Esprit de Noël” se prèv ke mizik pa sèlman fèt pou fè moun danse. Li kapab tou geri, ini, epi raple yon pèp kiyès li ye. Arly Larivière, atravè mizik sa a, pa sèlman ofri yon bèl melodi, men li ofri Ayiti yon glas kote li ka wè pi bèl vèsyon li:
yon pèp ki, malgre tout soufrans li, toujou kwè nan lanmou, pataj ak espwa.


Kontakte nou pou piblisite

12/23/2025

Kijan yon fanm nwa fè chanje koulè l?
♥️♥️♥️

12/22/2025

12/21/2025

N***e, je suis
Un texte de Withdjenny Sigué voix

12/20/2025

Emeline Michel : yon vwa, yon ikonn, yon etwal ki pa sispann briye aprè plizyè deseni

Emeline Michel se youn nan pi gwo senbòl mizik ayisyen modèn nan. Yo souvan rele l “Reine de la chanson créole”, pa sèlman pou bèl vwa li, men sitou pou angajman li, pwofondè tèks li yo, ak fason li pote kilti ayisyen an ale byen lwen sou sèn entènasyonal la.

Emeline Michel fèt 21 Mas 1966 nan Gonaïves, vil istorik Endepandans Ayiti a. Depi li timoun, li montre yon gwo pasyon pou mizik ak chante. Li te chante nan koral legliz, epi piti piti li kòmanse ekri pwòp chante pa li, ki te deja chaje ak refleksyon sou lavi, lafwa, sosyete ak lanmou.

Nan fen ane 1980 yo, Emeline Michel kòmanse vin popilè an Ayiti gras ak mizik ki te diferan de sa piblik la te abitye tande. Li pa t limite l nan mizik dans; li te chwazi chante ki pale ak konsyans moun.

Yon stil mizikal rich ak angaje.
Mizik Emeline Michel se yon melanj konpa, jazz, mizik tradisyonèl ayisyen, soul ak gospel. Sa ki fè l espesyal, se kapasite li genyen pou li rakonte reyalite pèp ayisyen an avèk pwezi, sansiblite ak fòs.

Nan anpil chante li yo, li abòde tèm tankou:

Difikilte sosyal ak enjisitis

Dwa fanm ak diyite moun

Espwa, lafwa ak rezilyans

Lanmou ak idantite kiltirèl

Chante tankou “A.K.I.K.O.”, “Mèsi lavi”, “Pa manyen fanm nan konsa”, “Alepòt”, “Gade m byen” vin tounen referans nan mizik angaje ayisyen.

Emeline Michel se youn nan atis ayisyen ki fè Ayiti briye plis sou sèn mondyal la. Li te patisipe nan gwo festival entènasyonal tankou:

Montreux Jazz Festival

WOMAD

Festival International de Jazz de Montréal

Li te kolabore ak gwo non nan mizik mondyal la, epi li resevwa plizyè prim ak rekonesans pou kontribisyon li nan mizik ak kilti.

An 2014, li te chante pandan seremoni 50yèm anivèsè Diskou Martin Luther King “I Have a Dream”, yon gwo onè ki montre dimansyon vwa li kòm atis angaje.

Plis pase yon chantèz, Emeline Michel se yon modèl. Li montre fanm ayisyèn yo ke yo ka itilize talan yo pou pale, denonse, enspire ak transfòme sosyete a. Li rete fidèl ak rasin li, ak lang kreyòl la, menm lè li sou gwo sèn entènasyonal yo.

Jodi a, Emeline Michel rete yon vwa vivan nan konsyans kolektif ayisyen an. Mizik li pa sèlman pou koute, men pou reflechi. Li se prèv ke atizay ka sèvi kòm zam lapè, verite ak espwa.

Emeline Michel se pa sèlman yon atis; li se yon misyon, yon mesaj, yon vwa Ayiti pa janm sispann bezwen. 🇭🇹🎶

12/19/2025

Marie Vieux-Chauvet : Fanm kouraj ki leve kont perèz, enjistis ak diktati

Marie Vieux-Chauvet se youn nan pi gwo figi literati ayisyen ak karayibeyen. Li fèt an 1916, mouri an 1973, li make listwa pa kouraj li pou denonse enjistis, vyolans politik ak opresyon sosyal, sitou pandan epòk diktati Duvalier a. Travay li yo pa t sèlman literè ; yo te tounen zak angajman ak rezistans entelektyèl nan yon peyi kote pale verite te ka koute lavi.

Nan yon sosyete patriyakal kote fanm te souvan rete nan silans, Marie Vieux-Chauvet te chwazi ekri sou sa moun pa t vle tande. Li te denonse :

abi pouvwa

represyon politik

ipokrizi sosyal

dominasyon klas ak koulè po

Ekriti li yo te frapan, dirèk, san konpwomi. Li te mete limyè sou soufrans fanm yo, pèp la ak moun ki te viktim rejim opresif.

Marie Vieux-Chauvet pa t militan ak zam ni nan lari, men plim li te zam li. Roman li yo sèvi kòm temwayaj sou sa pèp la t ap viv anba laperèz ak silans fòse. Li te kwè literati se yon espas kote verite pa dwe fèmen bouch.

Angajman li te koute li chè. Travay li yo te senzire, liv li yo te entèdi, e li te oblije kite peyi a pou li al viv an egzil.

“Amour, colère et folie” : yon zak kouraj istorik

An 1968, li pibliye Amour, colère et folie, yon triloji ki vin tounen pi gwo reyalizasyon li. Liv sa a te yon akizasyon dirèk kont diktati Duvalier a.
Rezilta a te imedya :

liv la entèdi an Ayiti

otorite yo te fè presyon

fanmi li te oblije rachte kopi liv yo pou evite represyon

Malgre sa, liv la vin tounen youn nan pi gwo referans literè kont diktati nan Karayib la.

Pami lòt zèv enpòtan Marie Vieux-Chauvet yo, nou jwenn :

Fille d’Haïti

La danse sur le volcan (roman istorik sou epòk kolonyal la)

Les rapaces

Travay sa yo montre kapasite li pou melanje listwa, s*koloji, kritik sosyal ak pwezi naratif.

Yon eritaj ki kontinye viv

Pandan plizyè ane, non Marie Vieux-Chauvet te prèske efase nan diskou ofisyèl yo. Men jodi a, li rekonèt atravè lemond kòm :

yon pyonye literati feminis ayisyen

yon gwo vwa kont diktati

yon modèl kouraj entelektyèl

Liv li yo ap etidye nan inivèsite, tradui nan plizyè lang, epi li vin tounen yon referans pou nouvo jenerasyon ekriven ayisyen ak fanm entelektyèl.

Marie Vieux-Chauvet te pwouve ke literati kapab yon zak rebelyon, yon mwayen pou reziste san vyolans, epi pou defann diyite imen. Angajman li ak reyalizasyon li fè li rete yon figi san parèy nan listwa Ayiti, yon fanm ki te chwazi verite olye silans, menm lè pri a te lou.

12/19/2025

Twa fanm nwa nan listwa ki te fè Etazini rive nan lespas

Lè nou pale de vwayaj fize espasyal Etazini, non astronòt yo souvan se premye non ki vin nan tèt nou. Men dèyè chak lansman fize, chak òbit reyalize, te gen fanm nwa ki t ap travay nan lonbraj, nan biwo, ak kalkilatris nan men, pou fè rèv lespas la vin posib. Istwa yo te lontan efase, men jodi a yo repran plas yo merite nan listwa limanite.

Atik sa a prezante twa fanm nwa ki te jwe yon wòl kle nan pwogram espasyal ameriken an.

1. Katherine Johnson (1918–2020) – Fanm ki te kalkile chemen lespas la

Katherine Johnson se youn nan figi ki pi enpòtan nan listwa NASA. Matematisyèn ekstraòdinè, li te responsab kalkil trajèktwa fize yo, pwen lansman, ak pwen retou kapsil yo sou Latè.

Nan ane 1960 yo, lè Etazini t ap fè konpetisyon ak Inyon Sovyetik nan “Space Race” la, Katherine Johnson te kalkile trajèktwa misyon Mercury ak Apollo 11, ki te mennen premye moun sou Lalin. Astronòt John Glenn menm te refize vole si Katherine pa t verifye kalkil òdinatè yo ak men li.

Nan yon epòk segregasyon rasyal ak diskriminasyon kont fanm, Katherine Johnson te kraze tout baryè san bri, ak entèlijans kòm sèl zam li.

2. Dorothy Vaughan (1910–2008) – Fanm ki te metrize teknoloji a avan tout moun

Dorothy Vaughan te antre nan NASA (alò NACA) kòm matematisyèn, men li te vin tounen premye fanm nwa sipèvizè nan ajans lan. Sa ki fè li espesyal, se kapasite li te genyen pou antisipe lavni.

Lè òdinatè elektwonik yo te kòmanse ranplase kalkil manyèl, anpil moun te pè pèdi travay yo. Dorothy, li menm, te aprann pwogramasyon (FORTRAN) epi li te anseye lòt fanm nwa yo kijan pou sèvi ak nouvo teknoloji a.

San Dorothy Vaughan, tranzisyon teknolojik ki te pèmèt kalkil fize yo vin pi rapid ak pi presi pa t ap fèt konsa. Li pa t vole nan lespas, men li te prepare chemen dijital la pou vwayaj espasyal yo.

3. Mary Jackson (1921–2005) – Fanm ki te kraze plafon an nan jeni espasyal

Mary Jackson te kòmanse kòm matematisyèn, men li te vin premye fanm nwa enjenyè nan NASA. Travay li te konsantre sou aerodinamik, syans ki etidye fason lè a konpòte l alantou fize ak avyon.

Pou vin enjenyè, Mary te oblije al suiv kou nan yon lekòl ki te rezève pou blan sèlman. Li te ale nan tribinal pou defann dwa li. Apre li fin vin enjenyè, li te reyalize ke sistèm nan toujou bloke fanm ak moun nwa.

Se konsa, li te pran yon desizyon fò: li te kite pòs prestijye li pou l travay nan administrasyon, kote li te ka defann egalite, ankouraje fanm ak minorite monte nan pòs responsablite.

Katherine Johnson, Dorothy Vaughan ak Mary Jackson pa t astronòt, men san yo, pa t ap gen astronòt. Yo se pami pi gwo “figures de l’ombre” nan listwa lespas la. Yo montre nou ke batay pou syans, jistis ak diyite ka fèt an silans, men ak enpak ki rive jouk nan zetwal yo.

Istwa fanm sa yo raple nou yon verite senp:
Lespas pa janm te twò lwen pou fanm nwa — se listwa ki te twò avèg pou wè enpòtans ak konpetans yo.

12/18/2025

With Wyclef – I just earned their Warriors badge! 🎉

12/18/2025

Kontakte nou kounya

12/17/2025

tout estil rad

12/17/2025

Négro-collection pare pou l ba w pi bèl rad ou reve a, abiye ak fyète, ak idantite ... fè pi bon chwa a kounya...

12/17/2025

Henry Christophe : vizyon yon Leta fò pou yon Ayiti respekte

Nan listwa Ayiti, gen non ki pa make tan an pa kouraj zam sèlman, men tou ak vizyon Leta yo te pote. Henry Christophe se youn nan figi sa yo. Ansyen esklav, jeneral revolisyonè, epi Wa Nò Ayiti a, Christophe te chèche bati yon peyi ki baze sou lòd, travay, edikasyon ak diyite nwa.

Pou li, endepandans pa t dwe yon senp viktwa militè, men yon fondasyon pou konstwi yon Leta solid, ki kapab defann tèt li epi fòse respè kominote entènasyonal la.

Apre asasina Jean-Jacques Dessalines an 1806, peyi a te divize. Pandan Alexandre Pétion te dirije Sid la ak yon repiblik liberal, Henry Christophe te chwazi yon lòt chemen nan Nò a. An 1811, li pwoklame tèt li Wa Henry I.

Dapre vizyon li, Ayiti te bezwen:
- Yon pouvwa santral solid
- Disiplin nan administrasyon
- Yon dirijan ki kapab enpoze respè ak lalwa

Monachi a, selon Christophe, se te yon mwayen pou fè Ayiti parèt kòm yon Leta serye devan Ewòp, epi kraze prejije ki te wè ansyen esklav yo kòm moun ki pa kapab gouvène.

Sou plan ekonomik, Henry Christophe te kwè ke travay se kle libète. Li mete sou pye yon sistèm agrè kote:

- Travay sou plantasyon yo te obligatwa
- Travayè yo te resevwa lojman, manje ak yon pati nan rekòt la
- Leta te kontwole pwodiksyon kafe, s*k ak koton

Objektif la te relanse ekonomi an san esklavaj, pou fè peyi a vin oto-sifizan. Sepandan, sevè sistèm nan te lakòz anpil fristrasyon pami popilasyon an, ki souvan konpare l ak ansyen pratik kolonyal yo.

Menm apre endepandans, menas yon retou Lafrans te toujou prezan. Henry Christophe te fè kesyon sekirite nasyonal la vin yon priyorite.

Li òganize:

- Yon lame disipline
- Yon rezo fò militè atravè Nò peyi a

Pi gwo reyalizasyon li sou plan sa a se Sitadèl Laferrière, pi gwo fò militè nan Karayib la, konstwi pou reziste envazyon etranje. Jodi a, sitadèl la rete youn nan pi gwo senbòl rezistans ak souverènte ayisyèn.

Pou Christophe, libète pa t ka dire san edikasyon. Se poutèt sa li:

- Louvri lekòl piblik
- Ankouraje alfabetizasyon
- Voye jèn Ayisyen al etidye aletranje

Li te vle fòme yon elit nwa konpetan, kapab dirije Leta epi defann Ayiti sou plan entelektyèl ak diplomatik.

Henry Christophe te travay tou sou plan senbolik la. Li kreye yon noblès ayisyèn (duk, kont, baron) ak yon etik sosyal ki vize:

- Retabli diyite moun nwa
- Kraze imaj esklav la
- Mete Ayiti sou menm nivo ak monachi ewopeyen yo

Malgre kritik sou aspè elitis sa a, li te gen yon gwo pwa politik ak s*kolojik nan epòk la.

Aprè tout sa yo.
Henry Christophe rete yon pèsonaj kontradiktwa. Gen moun ki wè li kòm yon dirijan otoritè, lòt yo wè li kòm youn nan pi gwo vizyonè ki rive bati Leta Ayiti janm genyen.

Sa ki klè, sè ke vizyon li te chita sou:

- Lòd
- Travay
- Edikasyon
- Fyète nasyonal

Nan yon Ayiti jodi a k ap chèche modèl pou rebati tèt li, kesyon vizyon Henry Christophe la rete plis pase yon sijè refleksyon nasyonal.

kontakte nou pou