09/08/2025
Առցանց զրոյց հեղինակի եւ խմբագիրի միջեւ.
—Սիրելի՛ բարեկամ,
Առաքումներդ ստացայ՝ 16 հատոր գիրք [«Հնագոյն Յունական Բարոյաբանութիւններ—Քաղաքագիտութիւն»] եւ առցանց այս երկարաշունչ գրութիւնը [ակնարկը կը վերաբերի «ՀԱՅԱՇՈՒՆՉ ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ—ՅԱՅՏՆՈՒԹԻՒՆ ԽՈՐ ՄԱՆՈՒԿԻ» մատեանի թուային աւրինակին]։
Հատորները պիտի ջանամ բաժնել ընթերցասէր բարեկամներու, որոնք օր ըստ օրէ կը նուազին:
Ես մտահոգ եմ քեզմով՝ հետեւեալ առումով. հսկայական աշխատանք կը տանիս
ազգային եւ լեզուական մակարդակներուն վրայ:
Այս բոլորը մեծագումար ծախսեր կ'ենթադրեն,փոխարէնը քեզի մէկ դահեկան չեն բերեր:
Լաւ, դուն ինչպէ՞ս կ'ապրիս, ինչպէ՞ս կը տնտեսես քու սեփական ծախսերդ, այլեւ ընտանիքիդ:
Քանի կը մտածեմ այս ուղղութեամբ, ապա քունս կը փախցնեմ:
Միւս կողմէ՝ կ'ենթադրեմ, թէ բաւական տարիք մը պէտք է ունենաս: Աստուած կեանքդ երկարէ եւ ուժերդ աւելցնէ: Բայց նաեւ պարտինք մտածել հեռուն. քու այս նպատակներդ այսօր-վաղը իրագործելի չեն, զայն քեզմէ ետք շարունակող պիտի ըլլա՞յ:
Ինչպէ՞ս կը պատկերացնես մօտաւոր եւ քիչ մը հեռաւոր ապագան:
(Արմենակ Եղիայեան)
2025 08 24
2025 08 30
—Տիար Եղիայեան,
Իմ ալ տրամադրութիւնս քանի մը աւր ինկաւ՝ կարդալով ձեր գրածը, եւ այդ էր պատճառը, որ չկրցայ ինքզինքս հաւաքել պատասխանելու ձեր արծարծած հարցերուն։
Կ՚ապրիմ այնպէս, ինչպէս որ հայ գրողներուն մեծ մասը ապրած է։ Այլապէս անհնար պիտի ըլլար որեւէ բան գրել։
Թէ ո՛վ պիտի շարունակէ այս գործը։ Ասոր մէջ թաքնուած աւելի մեծ հարցերը՝ թէ Տիեզերքը պիտի պահպանուի՞, աշխարհը պիտի պահպանուի՞, մարդկութիւնը պիտի պահպանուի՞, ազգը պիտի պահպանուի՞, արեւմտահայութիւնը պիտի պահպանուի՞։
Ծանր հարցեր են ասոնք։
Եթէ մտածենք այդ մասին, կրնանք նաեւ վհատիլ։
14 տարեկանիս ինծի տրուեցաւ Շահան Պէրպէրեանի «Պատմութիւն Իմաստասիրութեան» գիրքը՝ իբրեւ նուէր Համազգայինի կողմէ՝ միջվարժարանային շարադրական մրցումը յաղթելուս ի պատիւ։ Այդ գիրքի սերմին ծնունդն են այսաւրուան իմ իմաստասիրական աշխատանքներս։ Պէրպէրեան գիտէ՞ր, որ Արմէն Ա․ մը աւր մը պիտի ծնի եւ խորացնէ իր բացած ակաւսը։ Ի՞նչ գիտնամ, թէ ո՛վ պիտի շարունակէ գործս։ Նոյն յոյսը ունիմ, որ այդ սերմը իր պարարտ հողը տեղ մը կը գտնէ։
Ճիշդ այս նպատակով ալ աւելի քան 100 հաստատութեան նուէր տրուած է գիրքը որոշ քանակով մը։ Իւրաքանչիւր հայ վարժարան ստացած է 28 աւրինակ։ Եթէ ունիմ ցաւ մը, այդ ալ հետեւեալն է․ գիրքերը չեն հասնիր իրենց նպատակին․ ո՛չ ուսուցիչներուն կը տրուին, ո՛չ դպրոցին գրադարանը կը դրուին, ո՛չ ալ աշակերտներուն կը տրուին։ Այլ սեւ խոռոչի մը մէջ կ՚անհետանան կարծէք կամ կը դրուին նկուղ։ Համազգայինի թէ՛ Շրջանայինին՝ 30 եւ թէ՛ Կեդրոնականին՝ 40 աւրինակ տրուած է։ Թերթերուն, միութիւններուն, վանքերուն եւ եկեղեցիներուն, առաջնորդարանին, ակումբներուն, կուսակցութեանց եւ այլն։ Ոչ մէկ տեղէ դոյզն իսկ շնորհակալագիր մը՝ տող մը ընդամէնը առ այն, որ գիրքերը ստացած են՝ հակառակ նամակին մէջ նշուած խնդրանքին։
Բնական է, որ հարց կը ծագի առ այն, թէ ի՛նչ է հայ դպրոցին նպատակը. արդեւք հայ աշակերտը հա՛յ իմացականութենէն, հա՛յ իմաստասիրական միտքէն հեռու պահե՞լն է եւ փոխարէնը զայն աւտարի մոգոնած միտքերով կաղապարե՞լը՝ ուղեղալուացման ենթարկե՞լը։ Գործերնին հոս պատահական գիրքի մը հետ չէ, այլ ինչպէս որ դուք կը նշէք՝ արեւմտահայ բովանդակ պատմութեան ամէնէն իւրայատուկ սխրանքին հետ։ Նոյնիսկ, ըստ կարգ մը բանիմաց մարդոց, բովանդակ հայ իրականութեան ու հայոց պատմութեան մէջ իբրեւ թերեւս ամէնէն իւրաւրինակ մտածողի իւրաւրինակ մէկ գործը։
Նման ու այլ գնահատականներ գիրքին վրայ առնուազն պատճառ պէտք է դառնային, որ հայ դպրոցի տնաւրէնները յափշտակէին գիրքը եւ մատուցէին իւրաքանչիւր հայ ուսուցիչին եւ լաւագոյն աշակերտներուն թէ շրջանաւարտներուն կամ դպրոցի գիտակից բարեկամներուն, ոչ թէ զայն թաքցնէին հայ աշակերտէն։ Կարծես ոմանց պարագային ըլլայ «Կապիկը եւ ակնոցները» պատմութիւնը։ Բայց երբեմն նաեւ այնպիսի տպաւորութիւն է, որ հայ դպրոցին նպատակը ո՛չ թէ հայապահպանումն է, եթէ չըսենք՝ հայակերտումը, այլ հայութեան «դմակէն» սեպհական բաժինը գողնալն ու իւրացնելը՝ գողաւնը կարելիագոյնս հեռու պահելով այլոց հասողութենէն։
Նոյնպէս ալ չեմ վարանիր մտածելու, որ հայք՝ հայ գրողները, աւելի մեծ ազատութիւն եւ միջոցներ ունէին իրենց ընթերցողը գտնելու Ոսմանեան կայսրութեան մէջ, քան այսաւր «հայ իրականութիւն» կոչուածին մէջ։
1300 գիրք այսպէս բաժնուած է Լիբանանի մէջ։ Տերեւի մը շարժումը նոյնիսկ չ՚երեւիր։ Մեծ հաստատութիւնները բոլորն ալ ստացած են եռաէջ անհատական նամակ գիրքի բովանդակութեան եւ գործածութեանց թէ յատկացման կարելի ձեւերուն մասին։
Եթէ այս իրողութիւնը ձեզի ալ ցաւ կը պատճառէ եւ ապա կը ճանչնաք հայ դպրոցի տնաւրէններ, ազատ զգացէք հեռաձայնելու անոնց եւ հարցնելու մեր իմաստասիրական զոյգ հատորներու ճակատագիրին մասին։
Միակ յոյսս ա՛յն է, որ եթէ ոչ քանի մը, գոնէ մէկ հոգի ծնի այս գործը շարունակող,— ձե՛ր իսկ մտահոգութիւնը,— բան մը, որ կարելի պիտի չըլլայ, եթէ կապը արհեստական ձեւերով եւ տգիտութեան ու կամայականութիւններու հետեւանքով խզուած է հեղինակին ու իր ընթերցողին միջեւ։
Առողջութիւն ձեզի։
Արմէն