08/27/2024
Ասիկա, անիկա, ատիկա։
Ձեր աւգնութիւնը կը խնդրեմ լուսաբանման մէջ։
Քանի որ Դիմագիրքը պատի հետ խաւսելու պատուաւոր ձեւ մըն է, որպէսզի մինակ չզգաս, մէկ է՝ ի՛նչ ալ գրես, անիկա գրածդ ոչ մէկուն ցոյց կու տայ, նոյնիսկ ամենամտերիմներուդ, եթէ իր շահերուն չես ծառայեր, քանզի անիկա մտերմութիւն չի ճանչնար եւ սոսկ իր շահերով կ՚առաջնորդուի, որոնք կը միտին քանդել եղածն ալ եւ իրմէ կախեալ ու իր շահերուն ծառայող զանգուած մը ստեղծել, եւ ապա քանի որ հայերը սովորութիւն չունին էջդ մտնելով գրածդ կարդալու, նոյնիսկ եթէ իրենց ազգին փրկութիւնը գրածիդ մէջ ըլլայ, քանզի իւրաքանչիւր հայ Աստուած է եւ մահկանացուոց գրածին արժէք չի տար, մտնեն նէ ալ, գաղտնի կը մտնեն, որ չիմանաս, ըսելիքնիս կարճ կապենք, բայց ամէն պարագայի ըսենք, մէկ ալ տեսար հրաշք մը պատահեցաւ եւ մէկը չար բախտէն էջդ մտնելով գրածդ կարդաց։
Ուրեմն, էջս մտած ընկերներ, գիւղացիներ եւ քաղաքացիներ։
Վերոնշեալ դերանուանական երեք ձեւերը արեւմտահայերէնի մէջ տարածուած ձեւեր են։ Թէ ո՛ւրտեղէն կու գան ասոնք, Աստուած միայն գիտէ. գոնէ ես չեմ գիտեր, ասոնց պատմութիւնը պեղելու ժամանակ ալ չունիմ։
Սակայն մէկ բան գիտեմ. երբ հին հայերէնէն ժառանգ մնացած գրութիւնները կը թերթատեմ եւ լեզուին գեղեցկութեամբ առինքնուելով ինքնամոռաց հիացումի պահեր կ՚ապրիմ, եւ ահա յանկարծ, չես գիտեր ուրկէ, մէկ ալ առջեւդ կը բուսնին «այսորիկ», «այնորիկ», «այդորիկ» ձեւերը, գլխուս զսպանակները կը փրթին։
Ծո, կ՚ըսեմ, տեսնես սա ո՛ր ցեղախումբէն մնացած աղբ է, որ եկեր մտեր է լեզուին մէջ ու ա՛յնպիսի արմատ նետեր, որ հազար հոգիով ալ քաշես, դուրս չ՚ելլեր։
Արեւմտահայերէնի «ասիկա»-ն, «ատիկա»-ն ու «անիկա»-ն նմանատիպ ապրումներ յառաջացուցած է մէջս գոնէ մինչեւ վերջերս։
Իրաւք որ չեմ յիշեր, թէ այս բառերը պատենեկութեանս գրաւոր կը գործածէի՛, թէ ոչ։ Բերանացի՝ ամենայն հաւանականութեամբ այո։
Երբեմն կը մտածեմ, որ այս ապասիրումս թերեւս արդիւնք կրնայ ըլլալ արեւելահայերէնի ազդեցութեան։ Բայց լիովին վստահ չեմ ատոր։
Արեւելահայերը բոլոր պարագաներուն ալ կը գործածեն «այս», «այդ», «այն», թէ՛ հոն, ուր պէտք է գործածուին հոլովի ա՛յս ձեւերը եւ թէ՛ հոն, ուր պէտք է գործածուին «ասիկա», «ատիկա», «անիկա»։ Ասոնք լրիւ տարբեր բաներ են, որոնց տարբերակումը կորսուած է արեւելահայերէնին մէջ կամ ալ ընդհանրապէս չէ եղած, թերեւս հին հայերէնի՞ հետեւութեամբ։
Աւրինակ՝ պէտք չէ գրուի կամ ըսուի՝ «այս ինծի դուր եկաւ», «այդ լաւ է», այլ «ասիկա ինծի դուր եկաւ», «ատիկա լաւ է», բայց պէտք է ըսուի «այս մարդը շատ գլուխ կ՚արդուկէ», «այդ ծաղիկը գեղեցիկ է», բայց՝ «ատիկա գեղեցիկ է»։ Ա՛յն պահուն, որ կ՚ըսես «այս», լեզուին տրամաբանութիւնը քեզի հարց կու տայ. «ի՞նչը»։ «Այս ի՞նչը»։ Այդ «ի՛նչը»-ն չես կրնար կլլել եւ ձեւացնել, թէ ամէն բան աւրինաւոր է։ Կը մեղանչես լեզուին դէմ։ Կը կարծեմ, որ հասկցաք։
Ինչո՞ւ է սա կարեւոր։
Այս տարբերակման ընդհանուր լեզուական արժէքէն բացի, երբ հայերէն իմաստասիրութեան լեզու կը ստեղծես, լեզուին նրբերանգներուն իւրաքանչիւր շերտը խիստ կենսական կարեւորութիւն ունի իւրաքանչիւր նախադասութեան ընձեռնելիք առաւելագոյն յստակութեան համար։ Եւ ահա հոս է այդ թնջուկին արմատներէն մէկը։
Բազմավաստակ արեւմտահայ խմբագիր մը, երբ 1.5 - 2 տարի առաջ աչքէ անցուց մեր իմաստասիրութեան առաջին հատորը, ըսաւ՝ «սա այն իւրայատուկ գիրքերէն է, ուր չես հանդիպիր «ասիկա», «անիկա», «ատիկա» գռեհկաբանութիւններուն»։
Ոչ «այո» ըսի, ոչ ալ «ոչ», քանզի թէեւ, ճիշդ է, որ չէիր հանդիպեր, սակայն արդէն մէջս կասկածը մտած էր, մանաւանդ երբ որ զգացի, թէ խմբագիրը մասամբ մը քաղաքական խմբագրութիւն կը կատարէր գիրքին վրայ եւ զայն կը համապատասխանեցնէր արեւելահայերէն բազում ձեւերու եւ լեզուական ընբռնումներու (ի դէպ՝ «ընբռնումներու» եւ ոչ թէ «ըմբռնումներու». «ըն(դ)բռնում». «ըմբռնումը» փողոցային խեղաթեւրուած ձեւն է)։ Մինչդեռ ես ամէն բան կ՚ընէի ճիշդ այդ ազդեցութիւնները մէջէս մաքրելու համար, բան մը, որ 15 տարիէ ի վեր կ՚ընեմ եւ դեռ վերջը չ՚երեւիր կարծես։
Երբ քաղաքավարի առարկեցի, պատասխանը ստացայ. «Հայրենի գիտնականները հայերէնը հասցուցած են կատարելութեան. Մխիթարեաններուն դարը շատոնց անցած է»: Զգացի, որ նաեւ սքողուած ատելութեան մաւտեցող արհամարհանք մը ունէր Մխիթարեաններուն հանդէպ եւ յափշտակուած էր «հայրենի հայագէտներով»։
Իսկ այս ատելութեան պատճառին ակունքին մասին դեռ առիթ կ՚ըլլայ խաւսելու։ Ատոր մէկ կարեւոր բաղադրիչն է նշեալ «հայրենիներու» լեզուական գաղափարախաւսութեան ինքնահաստատումը ԱԱԾ-ի (իսկ նախապէս ԿԳԲ-ի) կողմէ «սիրուած» արեւմտահայ դրածոներու միջոցաւ՝ արեւմտահայերէնի առկայ Մխիթարեան առանցքը նսեմացնելու հաշուին։
Յարգանքս հայրենի հայագէտներուն, սակայն եթէ անոնց ըրածը Լեզուի տեսչութեան կողմէ մեզի մատուցուածն է (բարեբախտաբար ոչ միայն), յարգանքիս 75 տոկոսը պէտքարան թափեցէք։
Հետագային հանդիպեցայ մէկ այլ բազմավաստակ եւ լեզուի մասնագէտ արեւմտահայ խմբագիրի մը, որ «ասիկա»-ներուն Աստուածն էր։ Առանց «ասիկա», «անիկա», «ատիկայ»-ի մէկ նախադասութիւն չէր կազմեր, իսկ չկազմողն ալ կախաղան կը հանէր։
Աստուած մեր յանցանքը ներեց, բայց սա երկար ատեն ինծի համար նիւթ եղաւ։
Մտածեցի, որ թերեւս ե՞ս ալ, արեւմտահայերէնէն երկու տասնամեակ գաղթական ըլլալէս ետք, մէկ թէ երկու տասնամեակ ալ ինկած ըլլալով արեւելահայերէնի գեղագիտական ովկեանոսը՝ կորսնցուցած էի արեւմտահայերէնի գեղագիտական որոշ ընկալումներս արդեւք։
Ինծի համար այս «ասիկա», «անիկա», «ատիկա»-ն քիչ մը խնդալիք կը հնչէ։ Խնդալիք լեզու։ Հարցս սա՛ է ձեզի, արեւելահայ ընկերներ յատկապէս, ձեր ականջին ալ խնդալիք կը հնչէ՞։ Գործածե՞նք այս ձեւերը արեւմտահայերէնի մէջ։ Ի՞նչ կ՚ըսէք։ Թող արեւմտահայերէնը խնդալիք լեզու մը ըլլա՞յ։ Հարցն այն է, որ որդեգրելու պարագային այս ձեւերը, իւրաքանչիւր էջին մէջ, եթէ ոչ տասնհինգ անգամ, գոնէ հինգ անգամ կ՚երեւին։ Կ՚ուզէի լսել նաեւ զուլալ (արեւելահայերէնին անհաղորդ) արեւմտահայու կարծիքը, եթէ հրաշքով մը այդպիսի մէկը երեւան գայ։
ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ
ԱՐՄԷՆ Ա.
քրէական թուակապութեամբ՝
27 Աւգոստոս 2024
Բաբելոնի Աշտարակ
