11/17/2025
⸻
حدیث: «احفظ الله يحفظك» — شرح کامل
این حدیث بخش اول از وصیت مشهور پیامبر اکرم ﷺ به عبدالله بن عباس (رضی الله عنهما) است.
متن کامل حدیث
قال رسول الله ﷺ:
«يا غلامُ، إنِّي أعلِّمُكَ كلماتٍ: احفظِ اللهَ يَحفظْكَ، احفظِ اللهَ تجِدْهُ تُجاهَكَ…»
(ترمذی)
ترجمه:
«ای جوان! به تو چند نکته می‌آموزم:
خدا را نگه‌دار (فرمان او را رعایت کن)، خدا تو را نگه می‌دارد.
خدا را حفظ کن، او را پیش روی خود خواهی یافت…»
⸻
مفهوم مرکزی حدیث
«احفظ الله» یعنی چه؟
• یعنی حدود، فرمان‌ها، اوامر، نواهی، و یاد خدا را نگه داشتن.
• خدا نیاز به نگه‌داشتن ندارد؛ منظور دین خدا را حفظ کردن در قلب، زبان، و عمل است.
«يحفظك» یعنی چه؟
• یعنی خدا تو را حفظ، حمایت، یاری، حفاظت از گناه، بدی‌ها، غم‌ها، دشمنان، و مشکلات می‌کند.
• یعنی خدا تو را در دین، دنیا، مال، خانواده، و آخرت نگه می‌دارد.
⸻
بخش اول تفسیر حدیث
1. حفظ حدود الله = حفظ شدن توسط الله
آیه قرآن
﴿ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ ﴾
(آل عمران: 76)
کسی که تقوا داشته باشد، خدا او را دوست دارد و دوست‌داشتن خدا به معنای حفظ و حمایت اوست.
آیه
﴿ فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ ﴾
(بقره: 152)
«مرا یاد کنید، تا شما را یاد کنم.»
یاد کردن خدا = اطاعت
یاد کردن خدا از انسان = حمایت، رحمت، یاری.
⸻
2. حفظ فرمان خدا در گناه نکردن = حفظ شدن از بلا
آیه
﴿ وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا • وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ ﴾
(طلاق: 2–3)
معنی عملی:
اگر انسان خود را در مرزهای حلال و حرام نگه دارد، خدا برای او درهای نجات و روزی غیرمنتظره باز می‌کند.
⸻
3. حفظ فرائض = حفظ شدن روح و قلب
آیه
﴿ وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي ﴾
(طه: 14)
نماز تو را نگه می‌دارد و تو را به یاد خدا متصل می‌سازد.
حدیث
رسول الله ﷺ فرمودند:
«الصلاة نور»
«نماز نور است.»
نماز قلب را حفظ می‌کند
هم‌چنان‌که قفل، صندوق را حفظ می‌کند.
⸻
4. حفظ زبان = حفظ آبرو و عزت
آیه
﴿ مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ ﴾
(ق: 18)
کسی که به یاد خدا باشد، زبانش محفوظ می‌ماند.
و کسی که زبان خود را نگه دارد، خدا آبرو و عزت او را نگه می‌دارد.
حدیث
«مَن صَمَتَ نَجا»
«هر که سکوت را نگه دارد، نجات می‌یابد.»
⸻
5. حفظ چشم و نگاه = حفظ قلب از فتنه و فساد
آیه
﴿ قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ ﴾
(نور: 30)
اگر نگاهت را نگه داری، خدا:
• ایمان را در قلبت حفظ می‌کند
• خانواده‌ات را حفظ می‌کند
• تو را از سقوط در گناه حفظ می‌کند
⸻
6. حفظ امانت، عهد، و راستگویی = حفظ شدن از ذلت
آیه
﴿ إِنَّ اللَّهَ يُدَافِعُ عَنِ الَّذِينَ آمَنُوا ﴾
(حج: 38)
کسی که راستگو، امین، و پاک باشد، خدا خودش مدافع او می‌شود.
⸻
ابعاد عمیق‌تر حدیث
احفظ الله = حفاظت سه‌گانه
1) حفظ دین
• نماز
• حلال و حرام
• اخلاق
• صداقت
• حیا
2) حفظ قلب
• نیت پاک
• اخلاص
• ذکر
• توکل
• صبر
3) حفظ اعضا
• زبان
• چشم
• گوش
• دست
• قدم‌ها
• مال پاک
کسی که این‌ها را حفظ کند، خداوند او را از چیزهایی حفظ می‌کند که خود انسان هرگز به تنهایی نمی‌تواند:
• حسد مردم
• دشمنی مردم
• فقر
• اندوه
• افسردگی
• وسوسه
• گناه
• خطرات
• ناامیدی
• شکست
⸻
تحلیل تربیتی حدیث
این حدیث به انسان قدرت می‌دهد:
• شخصیت را قوی می‌کند
• انسان را از مردم بی‌نیاز می‌کند
• انسان را به خدا متصل می‌سازد
• نفس را تربیت می‌کند
• انسان را آرام می‌کند
• در برابر مشکلات مقاوم می‌کند
• در قلب ذوق و نور می‌آورد
⸻
چرا این حدیث را “نقشه کامل زندگی” می‌دانند؟
چون تنها با دو جمله، تمام تربیت اسلامی، اخلاق، تقوا، عبادت، و تمرکز معنوی را خلاصه می‌کند:
1. کار تو:
احفظ الله — فرمان خدا را نگه دار
2. کار خدا:
يحفظك — خدا تو را نگه می‌دارد
این رابطه یک معامله نیست؛
این قانون خلقت است که خدا مقرر کرده.
⸻
نتیجه نهایی
حدیث می‌گوید:
اگر تو خود را در دایره خدا نگه داری، خدا دنیا و آخرت تو را نگه می‌دارد.
• حفظ ایمان → حفظ از گمراهی
• حفظ نماز → حفظ از بدبختی
• حفظ زبان → حفظ از رسوایی
• حفظ نگاه → حفظ خانواده
• حفظ صبر → حفظ از پریشانی
• حفظ تقوا → حفظ از فقر
• حفظ صداقت → حفظ از دشمنان
• حفظ دعا → حفظ در
