Gazeta Dielli - Faqja Zyrtare

11/07/2025

Në hapësirën shqiptare, filatelia u përdor për të promovuar trashëgiminë kulturore kombëtare. Në Shqipëri u realizuan seri të ndryshme kushtuar monumenteve arkeologjike të Butrintit, Apolonisë e qyteteve të tjera të lashta, duke e shndërruar pullën në një dokument vizual të historisë kombëtare. Në Kosovë, lidhja ndërmjet filatelisë dhe arkeologjisë ka marrë një kuptim të veçantë. Kjo marrëdhënie është shndërruar në një mjet për të dëshmuar vazhdimësinë historike dhe për të afirmuar identitetin e saj kulturor. Kosova përfaqëson një hapësirë të pasur arkeologjike, me dëshmi të jetës njerëzore që nga periudhat prehistorike deri në ato romake dhe bizantine...

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

11/07/2025

“DËSHMITARI I RREMË”- NJË MONUMENT ARTISTIK PËR SHERIF MERDANIN

Çerçiz Loloçi

Promovohet në librari “Onufri” romani i shkrimtarit Bujar Skëndo.

Në takimin e organizuar para pak ditësh në Librarinë “Onufri”, në prani të kamerave të disa TV-ve, ishin të pranishëm shkrimtarë, studjues të letërsisë, poetë e lexues të shumtë, botuesja Enxhi Hudhri. Ishin, gjithashtu, bashkëshortja e këngëtarit të madh zonja Rozalba Merdani dhe djali Geri Merdani. Po ashtu, edhe motra e kompozitorit të famshëm Kastriot Gjini, zonja Luljeta Gërmenji.

Promovimin e moderoi redaktorja e romanit Kadia Dedja.

K. Dedja: Romani “Dëshmitari i rremë” merr shkas nga ngjarje të vërteta të ndodhura 54 vjet më parë, pikërisht pas Festivalit të 11-të të Këngës në Radio Televizion dhe që u pasua me dënimin dhe ndëshkimin e shumë protagonistëve të këtij festivali. Përse pritët kaq gjatë për ta shkruar?

B. Skëndo: Nuk kam një përgjigje të saktë për këtë pyetje. Dhe ndoshta, as nuk mund të ketë. Por në kujtesën time dhe të gjeneratës sime kjo ngjarje ka lënë shenja të forta, të pashlyeshme nga koha. Unë e ndieja praninë e saj, por nuk guxoja ta prekja. Dhuna e përbindshme ndaj artistëve, shtypja, fyerja e rëndë e qindra mijëra adhuruesve të këngëve të Sherif Merdanit, nga njëra anë dhe urrejtja ndaj artit e artistëve, arrestimi, dënimi me burg, syrgjynosja nëpër miniera e kantiere, ishte një tradhëti e pacipë e diktaturës ndaj një një brezi të tërë admiruesish për prirjet e reja të letërsisë e arteve dhe posaçërisht për këngëtarin Sherif Merdani dhe të këngët e tij. Nuk e tepëroj aspak të them se ai ishte “Xhon Lenoni” i brezit tonë. Romani lindi nga pakënaqësia e thellë, refuzimi, trishtimi, zemërimi ndaj asaj diktature të etur për dhunë e burgime artistësh. Vërtet tepër vonë, 54 vjet, por kur nisa ta shkruaj romanin, nuk m’u deshën më shumë se pesë muaj për ta mbaruar. Shkrimtari nuk shkruan kurrë nga lumturia. Nobelisti hungarez i këtij viti thoshte se shkruan nga pikëllimi për fatet e zymta të njerëzimit…

K. Dedja: Sandër Baraj (dëshmitari i rremë) dhe Seran Mejdani (Sherif Merdani), dy personazhet qëndrore të romanit, përfaqësojnë dy forma të kundërta përballë sistemit dhe vetvetes. Si e konceptuat këtë kontrast?

B. Skëndo: Janë dy figura antitezë që përballë njëri tjetrit zbulojnë vetveten dhe tjetrin. Kështu funksionon zakonisht në jetë dhe në letërsi. E mira përballë të ligës. Më e mira përballë më të ligës. Serani- Sandri janë dëshmi artistike të kësaj të fundit. Talenti nga njëra anë dhe mediokriteti nga ana tjetër. Njeriu i vlerave të larta dhe karikatura. Këngëtari me talent hyjnor, njeriu I vlerave të larta morale dhe dëshmitari i rremë, i pistë, mashtrues, sh*tës i shpirtit tek një blerës edhe më i pështirë, diktatura.

K. Dedja: Sa e rëndësishme është për juve të theksoni këtë kontrast?

B. Skëndo: Po ky kontrast është vetë romani. Kështu është konceptuar. Romani është një himn për këngëtarin e rinisë të viteve ’70- ’80 Sherif Merdani dhe të gjithë artistët e mëdhenj që u dënuan si Bujar Kapexhiu, Mihallaq e Edi Luarasi dhe dhjetra të tjerë nga teatri, drama, piktura… Dhe përballë tyre diktatura përplot me spiunë, dëshmitarë të rremë, sigurimsa, sekretarë të parë, hetues, prokurorë. Nga fundi i piramidës deri në majë të saj. Të gjithë të etur për dhunë, burgime e pushkatime, armiq të kulturës e artit. Një qarkore e partisë sipas së cilës çdo rreth, çdo qytet, siç ka planet e realizimit të korrje- shirjeve, duhet të ketë edhe planet e zbulimit dhe dënimit të armiqve të tij. Pas kësaj, në qytetin provincial të Librazhdit zorëron një klimë terrori, frike e ankthi të pandërprerë. Nisin arrestime, dënime të rënda. Përgatitje dosjesh për arrestime të reja, si dosjet e dy poetëve nga fshati Bërzeshtë që u pushkatuan për poezi gjoja armiqësore, moderrniste…

Diskuton Sadik Bejko, shkrimtar i mirënjohur, studjues, bashkëautor i parathënies: Romani “Dëshmitari i rremë” është një monument që Bujari i ka ngritur Sherif Merdanit. Por edhe një simbol për gjithë artistët e dënuar e të persekutuar nga diktatura pas Festivalit të 11-të. Por dëshiroj të theksoj se këta artistë nuk u dënuan vetëm nga diktatura, por edhe nga heshtja e shoqërisë së kohës. Romani është shkruar bukur, me stil të rrjedhshëm dhe gjetje interesante formash strukturore, sikundër edhe dy romanet e mëparshme. I uroj sukses Bujarit.

Fjala i jepet zonjës Rozalba Merdani, bashkëshortja e këngëtarit të madh: “Për mua dhe Gerin ishte shumë befasuese të merrnim vesh se një roman i ishte kushtuar njeriut tonë më të shtrenjtë. Nuk e kishim idenë se mund të ndodhte diçka e tillë: Të shkruhej një roman për Sherif Merdanin. Por ja që ishte e vërtetë. Zoti Skëndo ka shkruar një roman të shkëlqyer për një artist të madh si Sherifi. Nga dosja që kemi në shtëpi, kam kuptuar personin e vërtetë që fshihet pas titullit, personazhi Sandër Baraj. Në roman ndihet neveria për dëshmitarin e rremë, të cilin e kemi takuar një herë bashkë me Sherifin në Tiranë, pas viteve ‘90. Sikundër ndihet adhurimi në përshkrimet psikologjike dhe shumë detajeve artistike për këngëtarin e admiruar nga brezat e asaj kohe. Romani ka një vërtetësi rrëqethëse, stil dhe shumë dashuri në përshkrimin e heroit, Seran Mejdanit. Është vërtet një monument artistik që shkrimtari Bujar Skëndo i ka ngritur bashkëshortit tim, Sherif Merdanit. Për mua gjithçka ishte shumë prekëse. Duke e lexuar romanin kam përjetuar momente të paharrueshme. I jemi shumë mirënjohës shkrimtarit. Ka shkruar një roman të jashtëzakonshëm. E falënderoj”...

Luljeta Gërmenji, motra e kompozitorit Kastriot Gjini (që në roman vjen me emrin Olti), pasi e vlerësoi romanin, solli kujtimet e saj për një kartolinë që Sherif Merdani i kishte dërguar nga burgu i Burrelit kompozitorit të këngëve të tij, Kastriotit, me rastin e një Viti të Ri. “Kishte edhe katër vargje me nëntekst që vetëm Kastrioti i kuptonte, u shpreh ajo. – E kemi ruajtur atë kartolinë për vite të tëra. Por për fat të keq nuk e kemi më. Diku ka mbetur, gjatë transferimeve të familjes nga një shtëpi në tjetrën. Ndoshta është diku, në bibliotekë, por deri më sot, megjithë kërkimet, nuk e kemi gjetur. Faqet e librit në të cilat shkrimtari ka përshkruar një vizitë imagjinare të Oltit në qelinë e Seranit, ishin mjaft të ndjera, ishin të mrekullueshme. E përgëzoj shumë zotin Bujar Skëndo”.

K. Dedja: Në burg Seranit i shfaqet një ëndërr- hije, një vizitë e pazakontë nga miku dhe krijuesi i këngëve të tij, Olti, që ju e jepni me një togfjalësh shumë të bukur, “vizitë e ëndërrt”. Një gjetje interesante, mbresëlënëse.
B. Skëndo: Të falënderoj për vlerësimin. Kjo vizitë, si të thuash, prej ëndërre, e vetmja në qelinë e Seran Majdanit, ishte tepër mallëngjyese për këngëtarin. Mes përgjumjes dhe mosfjetjes ai dallon midis errësirës së qepallave dhe “natës së përhershme të qelisë”, hijen e mikut të tij të shtrenjtë. Një skenë plot mistere e kumte. I kishte bashkuar talenti, kjo dhunti e natyrës, kjo dhunti e Zotit. I kishte ndarë diktatura. Dhe njëkohësisht, u kishte burgosur edhe këngët e mrekullueshme. Atë ditë që jam ulur përpara laptopit, siç ndodh zakonisht me shkrimtarët, nuk e kisha idenë çfarë do shkruaja. Por pasi kisha shkruar dy- tre radhë pavetëdijshm, po kuptoja çfarë po shkruaja. Nuk po u besoja syve. Ndërkaq, vetëdijshëm kisha “dalë nga mjegulla”. U ndjeva aq i lumtur. I gëzuar për gjetjen e “vizitës së ëndërrt” dhe dialogut midis të burgosurit dhe hijes se kompozitorit më të talentuar të kohës. Iu riktheva sërish dhe shkrova pa ndërprerje, pa lëvizur nga vendi, ato dhjetë faqe të vizitës. Për mua, por edhe për disa lexues, janë nga faqet më të bukura të romanit. Në mos më të bukurat.

Diskuton Bardhosh Gaçe, Profesor Emeritues, Akademik: “E konsideroj një prurje të rëndësishme romanin ‘Dëshmimtari i rremë’ të Bujar Skëndos për disa arsye:

Së pari, romani është një prerje e imtë e kohës, ku raporti i individei me kohën ka qenë i censuruar, i kontrolluar dhe i orientuar nga ideologjia dhe mekanizmat e saj; Së dyti. romani, përveç kujtesës, njohjes për kohën që mbart bremda vetes, ai e pasuron me një ngjarje të një natyre tipike, brenda sublektit të romanit ka ngjarje e episode artistikisht të vërteta e realiste; Së treti, autori vazhdon të pasurojë profilin e tij prej romacieri, duke krijuar një lloj kredoje për shkakun e natyrës së thellë psikologjike e psikoanalitike të mjediseve, gjendjeve dhe karaktereve, të cilët përbëjnë tharmin e qëndrueshëm të një vepre”.

Diskuton shkrimtari Izet Duraku: “Romani ‘Dëshmitari i rremë’ është një vepër e shkruar me thellësi mendimi, stil dhe forma shprehëse të gjetura. Nxjerrja që në titull e “dëshmitarit të rremë”, është diçka e re në letërsinë tonë. Nuk e kam ndeshur kund. Romani ka skena dramatike, ankth, frikëra, por edhe grotesk. Të dyja me të njëjtin synim artistik: Zbulimin sa më të plotë të tërbimit dhe verbimit të diktaturës në shtypjen, dhunën ndaj qytetarëve të vet dhe armiqësinë ndaj artistëve të vërtetë e të talentuar. E uroj Bujarin për këtë roman mjaft të mirë”.
Në promovim folën edhe mjaft shkrimtarë të tjerë.

11/07/2025

LIRIA NUK GJYKOHET — DREJTËSIA NUK DUHET TË NDËSHKOJË ÇLIRIMIN E KOSOVËS

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Kundërshtim kombëtar dhe institucional ndaj përpjekjeve për kriminalizimin e Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës

I. Qëllimi dhe thelbi i projekt-peticionit
Në emër të së drejtës historike, morale, juridike dhe ndërkombëtare të popullit të Kosovës për liri dhe vetëvendosje,

Prof. Dr. Fejzulla Berisha, profesor i së drejtës publike dhe të drejtave të njeriut,

ngre këtë Nismë–Projekt Peticion Kombëtar, me qëllim që institucionet e Republikës së Kosovës – Kuvendi, Qeveria, Presidenca, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës (ASHAK), Universiteti i Prishtinës dhe të gjitha institucionet akademike e publike – ta kanalizojnë këtë iniciativë në mekanizmat kompetentë kombëtarë dhe ndërkombëtarë, përfshirë Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë dhe Dhomat e Specializuara në Hagë.

Ky peticion përfaqëson ndërgjegjen kombëtare, juridike dhe akademike të Kosovës, që synon të mbrojë dinjitetin historik dhe legjitimitetin e luftës çlirimtare të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), si dhe të denoncojë çdo përpjekje për ta vendosur Lirinë e Kosovës në bankën e të akuzuarve.

II. Liria e Kosovës – rezultat i rezistencës legjitime dhe i ndërhyrjes ndërkombëtare
Lufta e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) është shprehja më autentike e të drejtës së popujve për vetëvendosje dhe rezistencë të armatosur ndaj shtypjes sistematike dhe gjenocidale.

Ajo lindi si reagim ndaj politikës së shfarosjes së kombit shqiptar në Kosovë, e ushtruar për dekada nga regjimi serb, i cili mohoi lirinë, identitetin, gjuhën, arsimimin dhe ekzistencën e popullit shqiptar.

UÇK-ja u mbështet nga populli i Kosovës, nga vullneti ndërkombëtar për drejtësi dhe u përmbyll me ndërhyrjen humanitare të NATO-s në vitin 1999, ndërhyrje që ndali një gjenocid dhe hapi rrugën për krijimin e shtetit të pavarur e demokratik të Kosovës.

Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GJND) në vitin 2010, konfirmoi se shpallja e pavarësisë së Kosovës nuk ka shkelur asnjë normë të së drejtës ndërkombëtare, duke përforcuar legjitimitetin juridik të shtetit të Kosovës.

Prandaj, liria e Kosovës nuk është dhuratë politike, por produkt i sakrificës njerëzore, i drejtësisë ndërkombëtare dhe i ndërgjegjes universale për liri.

III. Dhomat e Specializuara – deformim i drejtësisë dhe ndëshkim i lirisë
Dhomat e Specializuara në Hagë, të ngritura mbi raportin e manipuluar dhe politikisht të motivuar të Dik Martyt (2010), përbëjnë një devijim të thellë nga parimet e drejtësisë ndërkombëtare.

Në vend që të shërbejnë drejtësisë, ato janë shndërruar në mekanizma të drejtësisë selektive, ku agresori amnistohet, ndërsa viktima gjykohet.

Në thelb, ato:

-Cenojnë sovranitetin kushtetues të Republikës së Kosovës, duke ushtruar juridiksion jashtë kornizës së ligjit themeltar të saj;

-Kriminalizojnë luftën e drejtë çlirimtare të UÇK-së, duke e barazuar atë me agresionin e ushtruar nga Serbia;

-Krijojnë precedent të rrezikshëm ndërkombëtar, ku luftërat për liri trajtohen si krime, ndërsa shtypësit mbeten të paprekur.

Ky është deformim i drejtësisë, sepse drejtësia që ndëshkon lirinë pushon së qeni drejtësi – ajo bëhet padrejtësi e institucionalizuar.

IV. E drejta ndërkombëtare në mbrojtje të luftës çlirimtare
E drejta ndërkombëtare njeh dhe garanton të drejtën e popujve për vetëvendosje dhe rezistencë kundër dominimit, okupimit apo regjimeve raciste.

Kjo e drejtë bazohet në:

-Rezolutën 1514 (XV) të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së për Dekolonizimin (1960), dhe

-Rezolutën 2625 (XXV) për Marrëdhëniet Miqësore ndërmjet Shteteve (1970),

-të cilat sanksionojnë se popujt që luftojnë për çlirim kombëtar kanë të drejtë të përdorin të gjitha mjetet e nevojshme për arritjen e lirisë, përfshirë edhe rezistencën e armatosur.

Në këtë kontekst, lufta e UÇK-së nuk është konflikt etnik apo luftë për pushtet, por rezistencë për mbijetesë dhe dinjitet njerëzor.

Asnjë gjykatë nuk ka mandat moral apo juridik për ta gjykuar këtë të drejtë, sepse ajo është e garantuar nga ndërgjegjja njerëzore, nga ligji natyror dhe nga parimet universale të së drejtës ndërkombëtare.

V. Kërkesat institucionale
Ky Projekt–Peticion Kombëtar kërkon nga institucionet e Republikës së Kosovës:

Kuvendi i Republikës së Kosovës të miratojë një Deklaratë Kombëtare për Luftën Çlirimtare të UÇK-së, duke e shpallur atë pjesë të identitetit, sovranitetit dhe legjitimitetit kushtetues të shtetit të Kosovës.

Qeveria e Republikës së Kosovës, përmes Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe të Drejtësisë, të paraqesë një kërkesë zyrtare në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë për rivlerësimin e bazës juridike dhe legjitimitetit të Dhomave të Specializuara.

ASHAK dhe Universiteti i Prishtinës të themelojnë një Këshill Shkencor–Juridik për Mbrojtjen e Luftës Çlirimtare, me mandat për përgatitjen e memorandumeve akademike, juridike dhe diplomatike ndërkombëtare mbi legjitimitetin e luftës së UÇK-së.

Të gjitha institucionet shtetërore, akademike dhe shoqërore të bashkërendojnë një front të përbashkët moral, politik dhe diplomatik për mbrojtjen e së vërtetës historike dhe dinjitetit të Kosovës në arenën ndërkombëtare.

VI. Thirrje për ndërgjegje, unitet dhe përgjegjësi kombëtare
Liria nuk është krim — ajo është themeli i ekzistencës kombëtare.

Ky Peticioni Kombëtar nuk është vetëm shprehje formale, por akt moral, politik dhe historik, që do të shërbejë si dokument institucional i ndërgjegjes kolektive për mbrojtjen e Lirisë, Dignitetit dhe Së Vërtetës së Kosovës.

Në këtë frymë, kjo nismë është thirrje për unitet kombëtar, për bashkim institucional dhe për ringritje të vetëdijes historike të popullit shqiptar, që Liria e Kosovës të mos gjykohet kurrë, por të mbrohet e të nderohet përjetësisht.

11/07/2025

Pamflet: Premtimet me lugë floriri: Zohran Mamdani dhe kriza e arsyes politike”

Nga Rafael Floqi

Në çdo epokë të turbullt, lind një figurë që premton shpëtim. Në vitet e pasluftës, shqiptarët dëgjuan Enver Hoxhën të premtonte se do të hanin “me lugë floriri” — dhe përfunduan në një realitet të varfërisë, frikës dhe izolimit. Sot, në zemër të New York-ut, një version më modern i këtij premtimi po vjen nga krahët e majtë të politikës amerikane: Zohran Mamdani. Në shekullin e mashtrimeve të sofistikuara, duket se qyteti ynë ka rënë sërish në grackën e “reformatorit me shpirt të pastër” që premton të çlirojë popullin nga zinxhirët e korrupsionit… ndërsa mpreh zinxhirët e vet. I paraqitur si simbol i ndershmërisë dhe si “zëri i njerëzve të thjeshtë”, Mamdani e ka kthyer fjalën “reformë” në mall të shtrenjtë elektoral. Por pas çdo slogani për “transport falas”, “banesa për të gjithë” dhe “shpresë për punëtorët”, qëndron e njëjta logjikë e rrezikshme e utopisë ideologjike: premtime të mëdha pa mekanizma reale për t’u mbajtur.

Nga protestat në politikë

Nga pankartat në rrugë tek fjalimet në podium, Mamdani ka ndërtuar figurën e “aktivistit që guxon”. Por në realitet, ai përfaqëson një brez të ri politikanësh që e ngatërrojnë idealizmin me aftësinë për të qeverisur. Çdo qytet mund të frymëzohet nga idealet, por asnjë qytet nuk mund të mbahet gjallë vetëm me to. Ai flet për “shpresë” dhe “drejtësi” me një pasion që ngjall simpati, por kur zbret në tokë, premtimet e tij duken të shkëputura nga realiteti ekonomik i qytetarëve. Nju Jorku nuk ka nevojë për poetë të sistemit, por për drejtues që kuptojnë se çdo ide ka një kosto, dhe çdo kosto bie mbi taksapaguesin.

Affordability – fjala që të gjithë e përdorin, por pak e kuptojnë
Në qendër të debatit politik amerikan qëndron një fjalë e vogël por e rëndë: affordability – përballueshmëria e jetesës. Në thelb, ajo nënkupton aftësinë e qytetarëve për të mbajtur një standard jetese të denjë, pa e kthyer çdo muaj në një betejë për mbijetesë. Republikanët dështuan në këtë drejtim sepse e reduktuan problemin në matematikë fiskale: ulja e taksave u paraqit si zgjidhje universale. Por tregu i lirë pa kontroll social nuk e bën jetën më të lirë – e bën më të ashpër. Ata harruan se affordability nuk është çështje ideologjie, por dinjiteti.

Në anën tjetër, progresistët si Mamdani bien në kurthin e kundërt: besojnë se çdo problem mund të zgjidhet me rritje shpenzimesh publike, pa analizuar pasojat ekonomike afatgjata. Nga një ekstrem në tjetrin, qytetari mbetet mes dy zjarreve — njëri që i ul taksat por i ngre çmimet, tjetri që i jep subvencione por i shtrëngon mundësitë.

Nga utopia tek realiteti

Historia ka treguar se ideologjitë që premtojnë barazi absolute përfundojnë duke krijuar një klasë të re privilegjuar. Premtimet për “transport falas” dhe “banesa për të gjithë” tingëllojnë bukur në slogane, por shpesh shndërrohen në varësi nga shteti dhe burokracia. Në Shqipërinë e Hoxhës, slogani i “lugës së floririt” solli dekada errësire dhe mungese. Në Nju Jorkun e sotëm, rreziku është ndryshe, por paralelizmi mbetet i njëjtë: premtime të ndritshme që fshehin pasoja të errëta.

Ideologjia si pasqyrë mashtruese

Politikanët si Mamdani nuk janë të korruptuar në mënyrën tradicionale. Ata janë të rrezikshëm sepse besojnë sinqerisht në iluzionin e tyre. Por sinqeriteti nuk është zëvendësim për kompetencën. Integriteti pa përvojë është si një fener pa dritë – frymëzon, por nuk ndriçon rrugën. Nëse republikanët humbën terren për shkak të arrogancës ekonomike, progresistët rrezikojnë ta humbasin për shkak të romantizmit ideologjik. Në të dy rastet, qytetari është ai që paguan çmimin – në taksa, në qira, dhe në shpresë të humbur.

Demokratët dhe kanioni Mamdani

Rasti Mamdani ka kthyer Partinë Demokrate në një arenë debati publik, ku kohezioni duket si një kujtim i largët. Disa e mbrojnë Mamdanin si një hero të drejtësisë, të tjerë kërkojnë shpejt masa disiplinore, duke e kthyer çështjen në një spektakël të hapur të mosmarrëveshjeve interne. Çarja midis fraksioneve progresiste dhe të moderuara nuk është thjesht një debat ideologjik; ajo tregon një mungesë të qartë udhëheqjeje dhe strategjie, duke lënë votuesit të hutuar dhe skeptikë për aftësinë e demokratëve për të menaxhuar çështje të ndjeshme. Në vend që të bashkohen rreth parimeve, partia duket e angazhuar më shumë në një lojë pushteti të brendshëm, duke i dhënë publikut imazhin e një organizate të shpërndarë dhe pa busull. Rasti Mamdani është reflektim i një dileme më të madhe: a mund demokratët të jenë një forcë e besueshme kur ndarjet e brendshme mbizotërojnë rendin publik?

Mësimi që nuk mësohet kurrë

Qytetet që harrojnë historinë janë të dënuara ta përsërisin atë në formë karikature. Nju Jorku, me gjithë madhështinë dhe energjinë e tij, po rrezikon të bjerë në grackën e një idealizmi të vjetër me një fytyrë të re. Shpëtimtarët me slogane kanë kaluar shumë herë nga këtu. Disa kanë premtuar rend, të tjerë drejtësi, e të tjerë “revolucion”. Të gjithë, në fund, kanë lënë pas zhgënjim. Në fund të ditës, qytetarët nuk duan të hanë me lugë floriri. Ata duan të hanë me dinjitet, në një qytet ku premtimet maten me rezultate dhe jo me retorikë.

11/07/2025

Republika e Absurdísë vulosur nga Marash Mirashi

Frano Kulli

Më 1907 Fishta i boton satirat e deriatëherëshme në vëllimin "Anzat e Parnasit", siç dihet. Po se ç'ndjesi e vlerësim kishte Fishta për ato, posë të tjerash na e bën me dije edhe një ndodhi e shënuar e kohës.
Ngjarjen na e përshkruan At Pashk Bardhi një bashkëvëlla françeskan: "Në vjetë 1907, nuk më bje në mend se në ç'muej, nëpër liqe të Shkodres kthete prej nji udhëtimi qi kishte bâ në Vjenë Abâti i Mirditës, Emzot Doçi. At Fishta, At Benardin Shllaku e unë i duelem përpara ku ndaloi vaporri. Kur hime n'lunder për me ardhë në qytet [Shkoder] e thirri Fishten me ndjejë bri tij e i kallxoi se në Vjenë të gjithë, profesora e studenta e të gjithë qi u merrshin ndopak me gjuhë shqype ishin t'entuzjasmuem per "Oso Kuken" [Kënga e dytë e Lahutës] e lavdet qi i kish ndie prej sish nuk dijte me i shprehë. N'ket kohë Atë Fishta e pveti:"Po per "Anza t'Parnasit", monsinjore, shka thojshin... "... Është i vetëmjaftueshëm edhe pohimi i kësaj bisede për të ndaluar te vendi që zinte satira në aspiratën krijuese të Fishtës, që heret.

Unë e solla këtë shembull para jush, të dashur miq, për t'i pri nji qasjeje, që përkon me takimin tonë edhe pse i bindur se çdo krahasim çalon. Unë, kam tri dekada e gjysë që e lexoj poezinë e Marash Mirash*t dhe e lexoj përtej miqësisë sime me të, sikundërse e ndjek me po të njëjtin rrespekt e dashuri publicistikën e tij, e cila ka ecë pa u ndalë një korsi krejt të përveçme nëpërmjet një hapësire të blertë plot jetë, prej fiks tri dekadash. Por prej një viti e këndej, kur ai pati sjellë në shtëpinë tonë botuese romanin e tij "Brirët", jam ndje për një çast në pezullínë që të shkakton një e papritur e fortë, fort e gëzueshme. Poeti dhe publicisti, prej një vendi të dallueshëm ku tashmë gjindej në hierarkinë e poezisë moderne dhe të letrave shqipe bashkëkohore përmes dy zhanrreve të sipërpërmendura, na suprizon së fundi me satirën e tij. Tani mbasi ka kaluar fiks një vit botimi i romanit "Brirët", do të ishte modesti e tepruar e autorit, po edhe e imja si botues sikur të thonim vetëm se është mirëpritur a ka qenë i suksesshëm. Feed back-u (reagimet) që kemi përftuar prej tij është i përmasave përtej sa thashë; jo vetëm se është vlerësuar me çmim në një prej konkurseve kombëtare më prestigjoze që bëhen sot në Shqipëri, por ajo është çmuar si njëra prej veprave më të mira letrare të zhandrrit të prozës së gjatë satirike, kaq pak e lëvruar në letërsinë tonë bashkëkohore. E vetëmjaftueshme kjo për ta shënuar poetin e talentuar e publicistin par exellence edhe si një lëvrues-mjeshtër të kësaj gjinie.

"Vula" është një romani tij i dytë satirik ku një vulë bëhet epiqendra e një komedie politike. Republika e Absurdisë shfaqet si një laborator grotesk, ku personazhet luftojnë jo për ideale, po për një copë metali që vulos më shumë imagjinatën sesa realitetin.
-Në Republikën e Absurdisë, logjika nuk kishte më vlerë- citon diku autori-E,me të vërtetë, në një qytet ku bashkëjetojnë kullat, pallatet mjerane të një kohe të shkuar dhe thashethemet, kishin me qenë shtrati e sfondi i denjë pamor e thelbësor i një republike të kësisojshme. Me humor të mprehtë, dialogje të një çmendurie të ëmbël dhe situata që shpesh ngrihen dhe bien si skena të një teatri absurd,"Vula" është një reflektim komik dhe tragjik i politikës së sotme ku absurdi është ligj dhe grotesku normalitet. Që mbartet prej personazhesh, që po kështu thirren me emra komikë, Baz Gardhi, Sul Moka, Belo K, deputeti Jeniçer Vakia, Eduardo, moderatori Çun Hasi, Blind Kuku; analistë Star Kolonja, Armend Shijaku, Niko Leci, vetë ajo Eli Libovari, gjuhëtari absurdolog Pal Karadushi . Që të gjithë navigojnë nëpër detin e bosh*t; flasin pa mendim dhe mendojnë pa fjalë. Ase emrat e Selive diplomatike: Ambasadat e Rraboshtës Ambasada e Rrogozhinës, Principata e Ishullit të Sazanit, Vatikani Ballkanik...

Njësoj thirret struktura qeveritare imagjinare, e Partisë së iluzionit demokratik, gjithashtu po kaq komike me ministra në heshtje, pa shpallje publike; Ministër i Iluzioneve të Integrimit, Zëvendësministër për Rrëfimet Heroike , Sekretar Shteti për Ëndrrat e Shkurtra me Efekt të Madh, studiues i gjuhës absurdishte etj. Neologjizma që e përmbushin romanin me plot konotacion sarkastik. Personazhe të tillë komikë, duke livruar (lëvizur) e jetuar në një terren flù po kaq komik, krijojnë për lexuesin ndjesi e frymë fluturake plot nënqeshje e përqeshje. Po edhe me ndjesi dhimbjeje në skutat e shpirtit, që mbajnë vulën e sarkazmës së thellë. Çka kishte me qenë edhe thelbi i një letërsie të mirë të kësaj gjinie. Dhe autori e ka arritë këtë pa u ndjerë fort në nevojë t'i krijojë këto gjendje me fantazinë e tij; ato ia dhuron realiteti i përjetuar përimtësisht. Kjo nuk është thjesht një histori, është e tashme që po ngjet, është diagnoza e një sistemi që ka humbur logjikën, por jo aftësinë për spektakël. Dhe spektakli është sa gazmor aq edhe drithërues.
Dhuntia e spikatur shkrimore e Marash Mirash*t veç sa e luçidon farsën e vëzhguar, i heq asaj skorjen e ndryshkun me mjetet e tij stilistike me të cilat e ka pasuruar përvoja e gjatë krijuese me përdorimin e përpunimin me art të fjalës. Boshi i gjithë asaj çfarë ndodh mbushet figurshëm me fantazinë mjeshtrore përshkruese të autorit: Kompjuteri nuk punonte, jo nga mungesa e energjisë, po e arsyes për të funksionuar; zëdhënësja zyrtare e njohur për artikulimin pa përmbajtje, kasaforta qesh me të dy...Diku tjetër: Sipas teorive, minjtë i paraprijnë transformimit. Kur miu hyn, historia del. Dhe kjo e fundit ka filluar të lëvizë...Ky nuk është një duel mes dy burrash. Është një duel mes dy boshllëqeve.

"Në Selinë e Lanës, me një kaçavidë dhe përkrenare... Dhjetëra burra me mburoja dhe shpata përpiqeshin të hynin brenda. Selia e partisë kthehet në manastir politik. Juli lutet përpara kasafortës, doktori është nisur për luftë." Kështu flet me vete Lideri i interjereve të Selisë, ku ruhet vula, ajo copa metalike e kthyer në bestyt. Kurse Doktori, dikur njeriu që vuloste historinë, sot endet pas një cope metali, si një fantazmë që kërkon të rikthejë veten në skenën e të gjallëve. Dhe VULA-bestyt shetit në sqepin e një Zogu ORAKULL, si dëshmi se mitet as nuk sh*ten as nuk blihen.
Duke ndjekë hullinë e leximit a nuk të vjen këtu një asosacion (bashkëshoqërim) ndjesish e përjetimesh estetike të kohës moderne me satirën e epërme të Servantesit të shekullit të 17, "Don Kishoti" i të cilit është ndër perlat e pakontestuara të letërsisë botërore të kësaj gjinie ? E që autorin e radhit ndër lëvruesit më në shenjë të kësaj gjinie edhe këndej Fishtës; Dritëroit, Dionis Bubanit, Hyskë Borobojkës (Qamil Buxhelit), Kolë Jakovës, Pëllumb Kullës e Paulin Selimit a përpjesëshëm edhe me ndonjërin prej romaneve të Stefan Çapalikut.
Vetëmjaftueshëm për tu ndjerë i suksesshëm.

11/07/2025

Kush ka të drejtë ta tregojë historinë?

Jonila Godole

Më 20 shkurt 1991 u rrëzua statuja e Enver Hoxhës në Tiranë. 34 vjet më vonë, Johannes Kessler, një gazetar gjerman, kthehet për të zbuluar “të vërtetën” – dhe për të kërkuar Martën. Ajo që gjen nuk është një përgjigje e vetme, por versione të ndryshme të së njëjtës ngjarje: kujtime që nuk përputhen, dosje të paplota, heshtje që peshojnë po aq sa dokumentet. A ishte një akt spontan, apo një skenar i planifikuar? Çdo personazh – përfshirë edhe vetë statujën – e tregon ndryshe atë ditë. Në fund, pyetja nuk shtrohet më se “çfarë ndodhi”, por “si kujtohet ajo që ndodhi”.

Kjo është, pak a shumë, linja e romanit tim më të ri, “Manual rrëzimi” që rrëfehet si një kaleidoskop historish njerëzore: mes fajit, heshtjes, dashurisë dhe kujtesës, në Shqipërinë e djeshme dhe të sotme.

Kur pesë vjet më parë nisa të mblidhja çdo informacion që më binte në dorë për këtë ngjarje, nuk e dija se do të përfundonte në një vepër letrare. Librin e kam shkruar pothuajse me një frymë, për javë të tëra. Në një moment, personazhet më morën prej dore dhe më drejtuan në shtigje të tjera, të parrahura edhe për mua, që mendoja se e zotëroja temën. U jam mirënjohëse atyre, si dhe miqve e kolegëve që ndihmuan me sugjerime të vyera, ndër ta Kastriot Dervishi Dhurata Shehri Ervisa Paloka Armando Babani Çelo Hoxha Florin Zyberaj, etj.

Falë shtëpisë botuese ALBAS vjen së shpejti në Panairin e Librit dhe në librari.

11/07/2025

Musine Kokalari – një yllësi- studim i Uran Butkës për jetën, veprimtarinë dhe veprën e Musine Kokalarit

Instituti "Lumo Skendo"

Qysh në vitin 1992, si një brengë e mëparshme pamundësie, hulumtova nëpër arkiva dokumentet, ditaret, shënimet e veprat e Musine Kokalarit dhe shkrova esenë “Mesazhi i Musine Kokalarit”, të cilën e kumtova më 16 shkurt 1993 në sallën e Kuvendit të Shqipërisë. Ishte një gjë krejt e papritur dhe e panjohur për deputetët. Mandej e botova në përmbledhjen me studime “Ringjallje”, 1996. Meqenëse kjo sprovë ishte rishtare, punova në vazhdimësi dhe thuajse në çdo përvjetor të ditëlindjes së saj, për ta ringjallur këtë figurë të jashtëzakonshme të letrave shqipe, por të kryqëzuar e thuajse të harruar, duke gjetur çdo herë diçka të re në jetën dhe veprën e saj, ende të pazbuluar.

Deri sa arrita në shkrimin dhe botimin e veprës “Musine Kokalari një yllësi”që po e përurojmë sot. Musineja është një figurë shumëdimensionale: shëmbëlltyra e bukurise femërore dhe shpirtërore, mishërimi i muzës së lindur, shkrimtarja e parë shqiptare, eseiste, publiciste, kritike, antropologe, folkloriste, mëtuese e fjalës së lirë dhe e demokracisë perëndimore, luftëtare e lirisë dhe të drejtave njerëzore, veçanrtisht i femrës shqiptare, politikane, themeluese e partisë socialdemokrate shqiptare me program drejtësi shoqërore dhe liri politike, qëndrestare e pashoqe në gjyqin komunist, torturat në burgjet dhe internimet e paligjshme të regjimit për 38 vjet me radhë, e pathyer nga trysnia e pashembullt e Sigurimir të shtetit, kurajoze në përballimin e sëmundjes së rëndë dhe trajtimit çnjerëzor te mjekëve të oborrit enverist, në fund, martirizimi i saj dhe përjetësia, të gjitha këto dritësime njerëzore e hyjnore përbëjnë tashmë një yllësi, që është ngitur dhe shndrit në qiell për njerëzimin. Pandaj e titullova studimin tim “Musine Kokalari një Yllësi”.

Natyrisht nuk do të flas për librin tim, do të citoj për ju vetëm disa mendime të zgjedhura të Musinesë nga ky botim:
“Në odën time të vogël, përballë kam vënë fotografinë e iluministit të shquar, Samiut, të poetit Naim, të patriotit Sotir Kolea, të punëtorit të gjuhës shqipe e të lëvizjes Kombëtare, Jani Vreto, të arsimtarit Koto Hoxhi, të mendimtarit Naum Veqilharxhi, të të nderuarit De Rada dhe të të urtit Aleksandër Xhuvani. Në vetminë time nuk jam vetëm, jetoj me njerëz të nderuar, të ditur e demokratë, që kanë punuar për vendin, për mëmëdhenë gjersa mbyllën sytë. Unë jam nxënësja e tyre”
“A nuk është kjo arsyeja që veprat individuale janë më të mira se ato të masave? Atëherë arrita në përfundimin vetëmevete që synimi më i mirë dhe më i madh është që të bëhemi të aftë për veten, kështu mund të ndihmojmë sinqerisht njerëzimin”

“Megjithatë, nuk ndihesha vetëm, sepse nuk isha me të tjerë, isha me veten, e kuptuar nga vetja ime, duke u gjendur në botën vetjake, në botën individuale. Flisja lirshëm dhe haptas me zemrën time, në një bashkëbisedim të thellë, në një monolog të ëmbël. Dhe ja tek jam e lirë dhe e kënaqur. Ne e kërkojmë lirinë jashtë nesh dhe në fakt ajo gjendet brenda nesh”
“Njerëzit që nuk më pranojnë i çmoj po aq sa ata që më pranojnë. Të dy palët më bëjnë një të mirë, se me përpjekjet e tyre do të kuptoj kur shkruaj mirë dhe çfarë më mungon, duke pasur parasysh që çdo vepër ka pjesën negative që i jep vlerë asaj pozitives. Mendimet e kundërta hapin udhën e kritikës që ka një vlerë të madhe. Në Shqipëri, siç e dini dhe vetë, rrallë mund të gjejmë një kritikë, e cila të jetë analitike edhe pa paramendim. Letërsisë s’onë që sot po bie poshtë ose po humbet dal-nga-dal i mungon kritika letrare, nga shkaku se nuk ka patur as frymë as kundërshtim mendimesh”.

“Respekti për Lumo Skëndon është i pakufishëm. Dekalogu i Ballit Kombëtar ishte demokratik”

“Mbas Mbledhjes së Mukjes kam marrë pjesë në “Ballin Kombëtar” si socialdemokrate dhe kam qenë përgjegjëse e gazetës “Zëri i Lirisë”, në të cilën kam botuar artikuj ku flitet për çështjen e Kosovës në bazë të Kartës së Atlantikut”
“Partia social-Demokrate ka për qëllim kryesor tësigurojë drejtësi shoqërore dhe dhe liri politike. Liria politike konsiston në në sigurimin e të drejtës së çdo shtetasi që të ketë lirinë e mendimit, të fjalës, të shtypit, të inisiativës private dhe tëvotës”.

“E vërteta që është gjithnjë pak e pëlqyeshme, bën mirë, si ilaç: shëron. Nëse nuk të pasuron, të bën të lirë dhe prandaj është e çmuar, e pakrahasueshme me çdo gjë tjetër”“Dashuria nuk është tjetër veç një ndjenjë që jeton në vetvete e që ushqehet nga vetja, prandaj është vetjake. Kur thyhet, thyhet pa mllef. Ndoshta është momenti më bukur i dashurisë. Nëse dashuria është e bukur, siç thonë, më e bukur është akoma liria e shpirtit”

“U thyen prangat e rrobërisë për të lindur jeta e re, ku gruaja të mos jetë robinjë, por shoqe e jetës, të jetë përgjegjëse për vehten e saj dhe të marrë pjesë në të gjitha ngjarjet e kohës, kërkon të dijë se ku rron e përse rron në jetë për të drejtën që ka, si pjesë e pandarë e saj”

Musine Kokalari, ishte atdhetare dhe antifashiste.
Një polemikë e saj me pushtuesit italianë:
- Ne kemi një mision historik: të qytetërojmë Shqipërinë.
- Ne nuk ju kemi thirrur. Ju erdhët me armë. Ne ju pritëm me armë. Na pushtuat.
- Ne do ta civilizojmë vendin, - thanë ata.
- As këtë s'jua kemi kërkuar, të na civilizoni me anën e pushtimit. Ne të rinjtë po mësojmë dhe po ne do ta civilizojmë vendin tonë, që ju e pushtuat.
- Jeni prapa botës.
- Kjo nuk është një arsye që pushtimin ta quajmë shpëtim.”

Një përballje tjetër politike e Musinesë me Nexhmije Hoxhën, anëtare e partisë fashiste, e kini të plotë në libër polemikën, por për mundese kohe nuk po e citoj, po lexoj vetë këte dokument arkivor ... (dokumenti)

“Më gjeti çlirimi me pasigurinë e rrojtjes. Filloi tragjedia e individit demokrat, nënë diktaturën e proletariatit. Kështu u mbyll epoka e Rilindjes dhe tendenca demokratike nga pozita humaniste që mbron popullin e thjeshtë, njeriun e punës për të shpëtuar nga skllavëria fizike dhe shpirtërore dhe dinjitetin njerëzor. Hyri dhuna dhe gjakderdhja për të shfarosur demokraten dhe gëzimi mizor për gjakderdhje, me forcë e me mospërfillje”

“Komunizmi dhe fashizmi s’kanë ndryshim midis tyre, përderisa vrasin njeriun”

“Po ju do të më dënoni jo se kam bërë faj, po se ju komunistët nuk lejoni parti tjetër dhe gjeni sebep e thoni se doni të përmbysni pushtetin. Unë s’jam fajtore, s’jam komuniste dhe ky s’mund të quhet faj. Ti fitove në zgjedhje, mirë po unë në burg nuk duhet të jem. Ti më arrestove e thua se jam fajtore. Atë s’e pranoj”.
“Unë s’i kam kurrkujt borxh dhe askujt s’i kam kërkuar as ndihmë e as lehtësi, as jam ankuar, kur ata që të kanë në dorë, të varrosin për së gjalli 38 vjet me radhë pa të drejtë”
“Komunistët më varrosën për së gjalli, vetëm e vetëm se nuk u kërkova falje në gjyq për aktivitetin tim. Dhe pse do kërkoja falje? Unë s’isha komuniste, isha demokrate dhe e shikoja demokracinë si nxënëse e Rilindjes, si dualitet politik.. U dënova jo për faj. Por me mua donin të dënonin Rilindjen, vdekjen politike të saj
"Unë nuk kam nevojë të jem komuniste që të dua vendin tim. E dua vendin tim edhe pse nuk jam komuniste. Unë e dua përparimin e tij. Ju mburremi se keni fituar luftën, dhe tani ju jeni fituesi qe doni të shuani ata që ju i quani kundërshtarë politikë. Unë mendoj ndryshe nga ju, por unë e dua vendin tim. Ju jeni duke më ndëshkuar për idealet e mia
“Asnjë letër për falje s’ka dërguar që nga viti 1946, preferoi burgun si armike e Partisë dhe tani po vdes e vetme. U mundova ta zhduk, po nuk është e thjeshtë ta zhdukësh një njeri si ajo”- Enver Hoxha
“Shkrimtarëve tanë u kufizohet liria e shkrimit, e pasqyrimit të realitetit dhe këta e dinë se po të shkruajnë atë që është, pa i bërë lustrime, Partia i godet. Kështu edhe shkrimtarët janë mësuar të shkruajnë gjëra të paqena, duke nxjerrë në pah gjoja drejtësinë e shtetit, gjoja lirinë e njerëzve, kur në fakt kjo në Shqipëri nuk ekziston fare, siç thuhet e lustrohet” Musineja veçon dhe vlerëson pozitivisht Ismail Kadarenë, Bilal Xhaferrin, Zija Çelën e ndonjë shkrimtar tjetër.
“Ç’fat tragjik! Më doli dhe sëmundja kundër. Të paktën të kisha pasur pak qetësi në vitet e fundit të jetës sime. Vetëm të mos më humbasin dorëshkrimet. Tjetër gjë s’dua”
Musineja ishte dhe mbeti vetvetja në çdo çast të jetës: e vetme e nisi udhën e shkollimit, e vetme atë të shkrimtarisë, e vetme atë të dashurisë, e vetme atë të politikës, e vetme atë të qëndresës, e vetme edhe atë të vdekjes, e vetme atë të përjetësisë. Dhe u shndrrua në një Yllësi.
Veprën Musinesë e kanë vlerësuar mjaft autorë te shquar, të huaj dhe shqiptarë, që i kam vendosur ne kopertinen e botimit. Disa vargje lapidare të bashkëthemeluesit të Partisë Socialdemokrate, nacionalistit, shkrimtarit dhe filozofit të mërguar, prof. Isuf Luzaj.
“Odiseja jote pa shembull të përngjashme:
Hëm Vashë, hëm Muzë, hëm Heroinë beteje,
Çudite dhe trimat e asaj kohe rebele...
Vjollcë nënë borë, nën dritën e hënës,
Të rrëmbeu vdekja veç me puthjen e nënës...”
Faleminderit

KUMTESAT
Fjala për Prof.DR. Persida Asllani nga Universiteti i Tiranës
Fjala për Prof.Dr. Dhurata Shehri nga Universiteti i Tiranes
Fjala per Prof. Dr Meliza Krasniqi nga Instituti Albanologjik Prishtinë

PERSHENDETJET
Pershendetja e parë shkon për Karolina Kokalari Halimi, personazhja më e dashur e kokalarëve për Musinenë dhe për mua. Znj Karolina u përpoq gjithë jetën e saj ringalljen e jetës dhe veprës së pavdekshme të Musinesë . Ajo shpirtërisht është ketu mes nesh, por fizikisht nuk erdhi dot per arsye moshe.
Përshëndet Elinda, Kokalari, mbesa e martirit Vesim Kokalari qe u pushkatua nga terroristet komunistë, Më 12 nëntor 1944, vëllai i Musinesë. Dua te përmend me mirënjohje Hektor Kokalarin, atin e Lindës, i cili ishte i pari hulumtoi dhe botoi prozat e para te Musine Kokalatit “T’isha një lule”.
Përshëndet Arba Kokalari/ Euro deputete e Suedisë për herë të dytë në Parlamentin Evropian, mbesa e Hamit Kokalatit, vëllai i Musinesë, i futur në listat e pushkatimit dhe vajza e Bardhyl Kokalarit. Eshtë kënaqësi e krenari që e kemi mes nesh.
Përshëndet Enit Kaduku Kokalari, mbesa e martirit Mumtaz Kokalari,vëllai i Musinesë, pushkatuar nga terroristët komunistë me 12 nëntor 1944.