08/07/2025
Sport i lehtë e i rehatshëm ai i spostimit të përgjegjësisë nga pushteti tek individi për dështimin e turizmit.
Individi i babëzitur, individi pa standarde, individi me pretendime të ekzagjeruara, individi i filozofisë “puno një muaj e ha për një vit”.
Mirë de mirë, por ja që nuk mjafton individi për të shpjeguar shterueshëm dështimin e turizmit shqiptar. Nuk mjafton!
Sepse turizmi ynë është improvizuar mbi një model të paqëndrueshëm, të centralizuar dhe të korruptuar, ku lejet e ndërtimit jepen për interesa klienteliste, jo për planifikim afatgjatë; ku investitorët strategjikë betonojnë bregdetin, jo për të sjellë turizëm elitar, por për të qarkulluar para e për të shkatërruar ekosisteme; ku infrastruktura publike është e rrënuar, uji mungon, kanalizimet derdhen në det; ku promovimi turistik institucional është fasadë TikTok-u, pa asnjë strategji që ndërton vlerë të qëndrueshme për ekonominë.
Po e vërtetë, turizmi edhe këtë vit u mbajt gjallë jo nga sistemi, por nga ndjenja e përkatësisë. Emigrantët, shqiptarët nga Kosova e Maqedonia nuk erdhën në Shqipëri nga reklamat e qeverisë, por nga lidhja emocionale me këtë tokë. Ata e shpëtuan sezonin, por jo falë modelit turistik, përkundrazi dhe madje pavarësisht individit a operatorit turistik “pa standard”.
Dhe sa herë akuza rëndon tregtarin a operatorin e paaftë turistik për mungesën e standardit, dikush “harron” të pyesë, po mirë, kush i ndërton standardet? Kush i mundëson? Kush i kontrollon? Kush i garanton? Kush i pengon? Kush shet plazhet, kalatë, pyjet, për interesa që s’kanë asgjë të përbashkët me turizmin?
Të kërkosh standarde europiane në kushte shqiptare është si t’i kërkosh pronarit të një dhome me ventilator të ofrojë përvojë si në Santorini, ndërkohë që mungon uji, sepse prioritet ka resorti i radhës me status “strategjik”. Mungon infrastruktura, sepse çdo lek i bashkisë shkon për sheshe betoni, jo për shërbime publike.
Në këtë shmangie me a pa qëllim të përgjegjësisë kryesore, faji rrëshqet lehtë te tregtari i vogël, ai që rrit çmimin për të mbijetuar 3 muaj në vit. Qoftë edhe duke abuzuar. Por ky nuk është dështim tregtarësh.
Është dështim modeli.
Sepse standardet o lum miku nuk janë çmimi i kafeve dhe çarçafët me lule, por ligji, kontrolli, shteti.
Këto nuk i bën pronari i dhomës me ventilator. As kamarieri që punon 14 orë në ditë. As tregtari që shet një pjatë peshk për 50 euro sepse s’ka si paguan energjinë, tatimet dhe vetë jetën.
Dështimi i turizmit nuk mund t’i faturohet kaq lehtë vetëm tregtarit, duke i bërë moral. Sepse turizmi nuk është ndërtuar si ekonomi kombëtare, por si sistem pa themel. Ka leje ndërtimi, por s’ka plan. Ka beton, por s’ka shtylla elektrike. Ka “resorte luksoze”, por s’ka ujë në rubineta.
Planifikimi nuk ekziston.
Vijat bregdetare janë privatizuar, shpesh për qëllime që s’kanë lidhje me turizmin.
Investimet “strategjike” janë në thelb projekte për larje parash, jo zhvillim.
Infrastrukturat bazë janë të paafta të përballojnë fluksin që vetë shteti fton me reklamën agresive. Ministritë e turizmit dhe ekonomisë s’kanë asnjë strategji për decentralizimin e modelit ekonomik turistik.
Në këtë skemë, tregtari i vogël është zgjatim i një modeli të korruptuar, jo autor i tij. Ai mbijeton në një sezon ku qiratë, taksat, mungesa e ujit dhe energjisë ia rrënojnë çdo përpjekje për cilësi. Ti nuk mund të kërkosh shërbim nordik në një improvizim klientelist. Nuk mund të prodhosh standard pa shtet. Pa kontroll. Pa ligj. Pa infrastrukturë.
Andaj fajin mos e kërkoni në çmimin e levrekut, por në çmimin që ka paguar ky vend për të mos pasur shtet. Po po! Doni një ide mbi shtetin në turizëm?
Turqia nuk pret turistin me shpresë, por e planifikon që ai të vijë, të qëndrojë gjatë, të kthehet sërish.
Si? Me zona të dedikuara turistike, të mbrojtura me ligj nga ndërtimi i pakontrolluar. Me paketa gjithëpërfshirëse (all inclusive) të standardizuara. Me transport të integruar nga aeroporti deri në resort. Me subvencione shtetërore për bizneset që arrijnë standardin, jo vetëm për “investitorët strategjikë”
Me politikë çmimesh kombëtare që ndihmon turizmin të jetë konkurrues.
Tregtari në Antalia nuk ndërton resort.
Ai punon në një sistem ku shteti i ka garantuar infrastrukturën, rregullin urban, energjinë, ujin dhe sigurinë.
Standardi nuk është luks. Është politikë shtetërore.
Po marrim edhe Kroacinë, që doli nga lufta civile në vitet ’90, por në dy dekada rindërtoi zonat historike me kujdes ekstrem, jo me beton. Rregulloi vijën bregdetare me ligje strikte, ku ndërtimi pa planifikim nuk lejohet. E promovoi veten me narrativë të qartë e realiste: “histori, natyrë, shërbim”
Ndërtoi një ekuilibër mes turizmit masiv dhe atij elitar, me zona të dedikuara për secilin. Përdori fondet e BE-së për të zhvilluar infrastrukturën rurale, agroturizmin, jo vetëm bregdetin, kanalizimet e higjenën në plazhe.
Dhe më e rëndësishmja, në Kroaci, biznesi i vogël nuk është armiku i standardit, por pjesë e planit kombëtar.
Ndërsa në Shqipëri lejet për ndërtime jepen me motiv “turizmi”, por përfundojnë në fshatra me vila me gardh. Nuk ka infrastrukturë publike funksionale për pushuesit. Shteti nuk subvencionon cilësinë, por klientelën e vet. Shërbimi nuk është zinxhir, por fragment i ndarë në hallka pa lidhje me njëra-tjetrën. Subvencionet janë skema korruptive. Turizmi mbijeton nga malli i emigrantit e jo nga politika e shtetit, që kujtohet të bëj “cuben” në mes sezoni me shembje e asgjësime investimesh shqiptarësh jo klientë pushteti.
Kësisoj e ndërtoi konceptin e turizmit ky vend, mbi improvizim, beton dhe video influencerash e blogerësh në TikTok. Dhe kush i besoi këtyre mantrave nuk do turistë, por spektatorë. Ama spektatorët nuk mbeten gjatë, bëjnë një selfie dhe “ciao”.
Nuk jemi as aq të izoluar, as aq naivë e as cinikë mos ta dimë tashmë në 2025-ën se turistët e vërtetë nuk vijnë për kullat, por për përvojën. Nuk vijnë për betonin e resorteve, por për kënaqësinë e natyrës. Nuk vijnë për të parë një Shqipëri që rreket të duket si Dubai, por një Shqipëri që nuk ka turp nga vetja.
Turizmi po dështon nga mënyra si ky vend zgjedh çdo ditë të mos i japë asnjë kuptim vetes.
