26/10/2024
Tham – Sân – Si hay còn gọi Tam độc trong Phật giáo chỉ 3 trạng thái tinh thần có hại của chúng sinh. Đạo Phật cho rằng nguồn cội của mọi khổ đau trên đời đều từ 3 việc Tham Sân Si mà ra. Chúng sinh vì bị Tam độc Tham Sân Si kiềm chế nên tạo nghiệp ác, trong tâm thức luôn tạo ra những nghiệp lực dưới dạng tiền định, trói buộc tâm thức. Kinh pháp chỉ rõ: Tham Sân Si là “Tam độc”, là sự ham muốn thái quá; là một cơn giận, nóng nảy, hận thù, không vừa lòng, không như ý muốn; là sự u tối không suy xét theo lẽ phải, không biết đến hay dở tốt xấu.
Tham sân si là ba thứ kịch độc luôn tiềm ẩn bên trong tâm trí mỗi người. Nếu không sớm nhận diện được bản chất và cách kiểm soát nó thì người ta sẽ rất dễ trở thành nạn nhân của nó. Khi 3 thứ này khởi lên, nó sẽ thiêu cháy tất cả, từ nhân cách đạo đức, trí tuệ sáng suốt đến mạng sống của chính mình, đồng thời tác động không tốt đến những người khác.
1. Luận về Tham:
Theo Phật pháp, Tham là sự đắm say, sự ham muốn, đam mê một điều gì đó. Cốt lõi của lòng tham nằm ở 5 nhu cầu của con người, gồm: Tài (tài sản), Sắc (sắc đẹp, hình thức bên ngoài), Danh (danh thơm, tiếng tăm), Thực (ăn uống), Thụy (ngủ nghỉ).
Khi ham muốn về một trong những thứ này dâng lên cao hơn mức bình thường, con người sẽ nảy sinh lòng tham và được thể hiện ra bằng những hành động, lời nói của mình.
Tham có 3 loại:
- Tham tài vật: là lòng tham những thứ vật chất, tiền bạc, nhà cửa, xe cộ…
- Tham sắc dục: là vọng sống dục, vọng sắc đẹp nói chung là về “thân”.
- Tham danh vọng: là tham về sự nổi tiếng, quyền lực, địa vị…
Tuy nhiên, tham lam không phải là bản chất của con người. Người xưa từng dạy: Nhân chi sơ, tính bản thiện. Con người sinh ra vốn thuần khiết như tờ giấy trắng, trái tim thuần hậu và thiện lương. Lòng tham chỉ lớn dần lên theo năm tháng, qua những bể dâu mà mỗi người gặp phải. Người không biết tiết chế lòng tham thì lòng tham cứ lớn dần mãi lên, đưa lối dẫn đường đến những hành động sai trái. Lòng tham càng lớn, phúc đức lại càng tiêu tán. Vì sao vậy?
Bởi vì tham thường đi liền với ác. Người tham muốn đoạt được thứ mình muốn sẽ sinh làm điều ác để thỏa mãn cho mình. Những dẫn dụ về điều này có đầy rẫy trong cuộc sống hằng ngày.
Người vì lòng tham mà cố gắng gây dựng sự nghiệp, khi có của ăn của để rồi lại ưu tư lo nghĩ sợ trộm cắp. Người giàu sang có tiền của bo bo giữ gìn, sống ích kỷ với kẻ ăn người làm, tằn tiện bố thí, khi bị mất của thì đám ngực khóc than, mất ăn mất ngủ. Lại có người giàu có bạc vạn mà chỉ chăm chút để dành, ăn không dám ăn, mặc không dám mặc. Quan lại, người có chức tước vì lòng tham mà bớt xén của công, ăn của hối lộ, bóc lột sức lao động người khác. Người vì lòng tham mà lao vào cờ bạc, cá độ, lô đề, dẫn đến tán gia bại sản…
Trong đời sống, nếu ta không thể nhận biết và chế ngự được lòng tham thì chính bản thân ta sẽ là nạn nhân của nó. Cứ như vậy ta sẽ là nguyên nhân của toàn bộ mọi chuyện đau khổ của chính mình và của cả người khác. Bản chất của lòng tham là không bao giờ biết đủ, có được thứ này rồi sẽ mong muốn được thứ khác lớn hơn. Bởi vậy, muốn thiện, trước hết phải hết tham. Muốn phúc, trước tiên phải biết đủ. Vô sở cầu nhi tự đắc, đó mới thực sự là đại trí huệ của đời người.
2. Luận về Sân:
Sân là cơn nóng giận, là lòng giận dữ, sự thù hận khi không vừa lòng, không được thỏa thích như ý muốn. Từ bất bình vì bị xúc phạm dẫn đến làm những chuyện sai trái. Từ sự giận dữ sinh lòng oán ghét rồi tìm dịp trả thù.
Sân sinh khởi là do lòng yêu thích “cái ta” hay thích “cái của ta”. Nếu người ta mắng nhiếc, chê bai kẻ nào khác, ta không thấy giận, nhưng nếu ai chửi bới hoặc mắng nhiếc, khiển trách ta hay người thân của ta, hoặc làm tổn hại tài sản của ta, lập tức ta cảm thấy khó chịu. Khi khó chịu tăng dần sẽ trở thành nóng giận. Nhưng nên nhớ rằng trên đời này không ai tránh khỏi bị khiển trách, bị chê bai, khó tránh khỏi miệng thế gian.
Để tránh những rắc rối không mong muốn thì sân giận, hận nổi lên ta cần chế ngự nó nếu không chính bản thân ta sẽ là nạn nhân của nó. Bởi khi lòng sân nổi lên sẽ tìm cách hãm hại người khác, dù có hoặc không làm cho người khác thiệt hại thì bản thân mình vẫn sẽ là người bị thiệt thòi nhiều hơn.
Nếu không thể kiềm chế được lòng sân thì ta sẽ tự gây hại cho bản thân, trường hợp gặp kẻ xấu còn tự chuốc họa vào thân. Ngoài ra lòng sân hận còn ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe của ta. Theo Đông y, sân giận rất hại cho hệ thống tim mạch. Nóng giận làm cho tim đập mạnh, máu lên dễ đột quỵ, giận quá hại gan dễ bị mắc các bệnh về gan, nộ khí thương cang. Giận quá mất khôn, không giải quyết tốt vấn đề mà gieo phiền phức.
3. Luận về Si:
Si là si mê, là vô minh, ngu tối. Vô minh hiểu nôm na là “dại” hay “ngu”. Người vô minh không sáng suốt, không suy xét hiểu biết đúng lẽ phải, đúng sự thật để phán đoán việc hay dở, tốt xấu, lợi hại, không làm chủ được bản thân của mình sẽ làm những điều nhiễm ô tội lỗi, có hại cho mình và cho người. Vô minh che lấp tâm trí, làm cho con người không còn nhìn thấy được những chất bợn nhơ đang gậm nhấm từ bên trong con người khiến các thói hư tật xấu ấy sẽ tăng dần và cuối cùng đưa con người vào con đường tội lỗi triền miên.
Si cũng được chia làm nhiều loại:
- Mất đi khả năng nhận biết đạo lý làm người.
- Mất đi khả năng nhận biết bản chất của mọi chuyện.
- Mất đi khả năng nhận diện tâm, thân của bản thân.
Vì vậy:
Khi bị bất kể thứ gì cám dỗ bản thân mình, thì ta nhất định phải thật tỉnh táo để nhận biết đúng sai. Nếu không ta sẽ bị chính lòng si làm mờ đi lí trí của mình và tin vào những điều không có thật.
Con người cần phải có tri thức mới có thể nhận thức được cái đúng cái sai, cái u mê, ngu dốt của bản thân và bản chất của sự việc. Từ đó việc làm mới chính đáng, vừa lợi ích cho mình và vừa lợi ích cho người, tránh những điều tai hại, ở hiện tại cũng như ở tương lai.
ST
