14/08/2025
Vụ con Gà lôi trắng - Đừng vội vàng chỉ trích cơ quan thực thi pháp luật!
1. Mở đầu
Những ngày qua, dư luận cả nước xôn xao trước vụ án anh Thái Khắc Thành (Nghệ An) bị Tòa án nhân dân Khu vực 5, tỉnh Hưng Yên (tòa sơ thẩm) tuyên phạt 6 năm tù về hành vi nuôi nhốt, vận chuyển và mua bán động vật nguy cấp, quý, hiếm (13 cá thể Gà lôi trắng). Hình ảnh người vợ bế con khóc nức nở sau phiên tòa đã nhanh chóng lan truyền rộng rãi trên mạng xã hội.
Rất nhiều ý kiến cho rằng, Tòa sơ thẩm xử phạt như vậy là quá nặng, thiếu tình người. Thế rồi, sự phẫn nộ của dư luận được đẩy lên đỉnh điểm vào ngày 13/8/2025, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) tỉnh Hưng Yên đã quyết định kháng nghị toàn bộ bản án, đề nghị TAND tỉnh xét xử phúc thẩm theo hướng hủy bản án để điều tra lại.
Viện Kiểm sát cho rằng Tòa sơ thẩm chưa áp dụng Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT ngày 24/6/2025 (có hiệu lực từ 1/7/2025) của Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Trong đó, Gà lôi trắng đã chuyển từ Nhóm IB (động vật rừng đang bị đe dọa tuyệt chủng nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại) sang Nhóm IIB (động vật rừng chưa bị đe dọa tuyệt chủng nhưng có nguy cơ bị đe dọa nếu không được quản lý chặt chẽ, hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại).
Tuy nhiên, Tòa sơ thẩm vẫn xác định 13 cá thể Gà lôi trắng của vụ án thuộc Nhóm IB và tuyên án theo khoản 2, Điều 244 Bộ luật Hình sự, như vậy là “không đúng với sự thay đổi của chính sách pháp luật”, do đó cần điều tra lại
Từ đó, dư luận ngày càng phẫn nộ và chĩa mùi dùi chỉ trích lên đầu cơ quan thực thi pháp luật rất nặng nề. Bài viết dưới đây hy vọng rằng sẽ đóng góp thêm một góc nhìn khách quan hơn về vụ án, tránh những phán xét cảm tính trước một vấn đề được xã hội quan tâm.
-----------------
2. Gà lôi trắng là Loài IB hay IIB?
Gà lôi trắng có tên khoa học là Lophura nycthemera, thuộc bộ Gà, lớp Chim
Hiện nay, có hai văn bản quy phạm pháp luật có nội dung chồng chéo nhau về việc xác định Gà lôi trắng là loài IB hay loài IIB, đó là:
(1) Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ quy định về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp, được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 84/2021/NĐ-CP ngày 22/9/2021.
Theo đó, danh mục mới nhất được sửa đổi (tại Nghị định số 84/2021/NĐ-CP), Gà lôi trắng được xác định là Nhóm IB.
(2) Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT ngày 24/6/2025 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm; nuôi động vật rừng thông thường và thực thi công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp.
Theo đó, Gà lôi trắng lại được quy định là Nhóm IIB.
-----------------
3. Văn bản nào đúng để xác định nhóm loài của Gà lôi trắng?
Hiện nay, chưa có văn bản nào của cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác nhận Nghị định số 06/2019/NĐ-CP được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 84/2021/NĐ-CP hết hiệu lực.
Khi tra cứu trên Trang Cơ sở dữ liệu quốc gia về văn bản pháp luật hiện thị rất rõ:
- Nghị định số 06/2019/NĐ-CP đã hết hiệu lực một phần (do đã được Nghị định số 84/2021/NĐ-CP sửa đổi một số điều)
- Nghị định số 84/2021/NĐ-CP (sửa đổi Nghị định số 06/2019) vẫn đang còn hiệu lực toàn bộ.
Trên cơ sở đó, danh mục tại Nghị định số 84/2021/NĐ-CP vẫn còn giá trị pháp lý, đồng nghĩa với việc Gà lôi trắng được Tòa sơ thẩm xác định là Nhóm IB là không sai (ngay cả trong bối cảnh hiện tại, sau ngày 01/7/2025)
Trong khi đó, Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT đã có hiệu lực từ ngày 01/7/2025.
Như vậy, với cùng một chủ thể (Gà lôi trắng) lại có hai văn bản pháp luật đang cùng có hiệu lực và cùng điều chỉnh nhưng lại theo hai hướng khác nhau. Nghị định xác định là IB, Thông tư lại xác định IIB.
-----------------
4. Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật nói gì?
Để xác định Nghị định đúng hay Thông tư đúng, chúng ta sẽ tìm đến trọng tài là Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2025.
Tại Điều 4 của Luật, các văn bản quy phạm pháp luật được sắp xếp theo thứ tự thẩm quyền từ cao nhất (Hiến pháp) đến thấp nhất (Quyết định của UBND cấp xã).
Cụ thể: Nghị định của Chính phủ được quy định tại khoản 5, Điều 4 của Luật, còn Thông tư của bộ và cơ quan ngang Bộ được quy định tại khoản 8, Điều 4 của Luật.
Theo thứ tự này thì Nghị định của Chính phủ được sắp xếp ở vị trí cao hơn Thông tư của Bộ và cơ quan ngang Bộ nên Nghị định sẽ có hiệu lực pháp lý cao hơn Thông tư.
Khoản 3 Điều 58 Luật Ban hành văn bản QPPL quy định: “Trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật có quy định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn.”
Như vậy, Tòa sơ thẩm áp dụng Nghị định số 06/2019/NĐ-CP (được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 84/2021/NĐ-CP) để xác định Gà lôi trắng là Nhóm IB là có cơ sở, kể cả khi Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT đã có hiệu lực từ ngày 01/7/2025.
Viện KSND tỉnh Hưng Yên lại căn cứ Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT để kháng nghị hủy bản án sơ thẩm cũng chưa hẳn đã đúng với tinh thần của Luật Ban hành văn bản QPPL.
-----------------
5. Vậy IB và IIB khác nhau chỗ nào trong chế tài xử lý?
a) Nếu con Gà lôi trắng được xác định là Nhóm IB:
Hành vi săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật nguy cấp, quý hiếm Nhóm IB sẽ bị truy cứu tránh nhiệm hình sự theo Điều 244, Bộ Luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, về Tội “vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý hiếm” đối với cá thể động vật nếu thỏa mãn 2 điều kiện quan trọng sau:
- Cá thể động vật bị xâm hại phải nằm trong danh mục Nhóm IB.
- Đạt ngưỡng số lượng đối với cá thể nhất định để bị xử lý hình sự, cụ thể, đối với lớp chim là từ 07 cá thể trở lên.
Tòa sơ thẩm đã xác định, tổng số tang vật là 13 cá thể Gà lôi trắng (10 cá thể thu giữ được khi vận chuyển, 03 cá thể thu giữ được khi khám xét nơi ở). Hành vi của anh Thành vi phạm khoản 2 Điều 244, quy định phạt tù từ 5 đến 10 năm với số lượng tang vật từ 11 cá thể đến 15 cá thể lớp chim đối với động vật Nhóm IB.
Tòa sơ thẩm xử 6 năm tù, tức mà gần sát với mức thấp nhất của khung hình phạt. Mức án này không phải nặng nếu chiếu theo khung hình phạt. Đặc biệt, Tòa đã áp dụng nhiều tình tiết giảm nhẹ như thành khẩn khai báo, bố mẹ đẻ được Chủ tịch nước tặng Huy chương kháng chiến.
b) Nếu con Gà lôi trắng được xác định là Nhóm IIB:
Hành vi săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật nguy cấp, quý hiếm nhóm IIB sẽ bị truy cứu tránh nhiệm hình sự theo Điều 234, Bộ Luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, về Tội “vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã” nếu thỏa mãn điều kiện sau:
- Cá thể động vật bị xâm hại phải nằm trong danh mục Nhóm IIB.
- Đạt ngưỡng trị giá tang vật (bằng tiền) từ 150 trệu đồng trở lên.
Như vậy, ngắn gọn là IB sẽ căn cứ vào số lượng, IIB căn cứ vào giá trị (bằng tiền) để xác định hành vi có bị xử lý hình sự hay không. IB sẽ bị xử lý ở Điều 244, IIB sẽ bị xử lý ở Điều 234, Bộ luật Hình sự hiện hành (hai tội danh khác nhau)
Theo tìm hiểu cá nhân trên các trang mua bán, giá của 01 cá thể Gà lôi trắng có thể dao động từ 4 triệu - 5 triệu đồng/cá thể. Như vậy, định giá 13 cá thể Gà lôi trắng trong vụ án này sẽ không thể đạt ngưỡng 150 triệu đồng, nhiều khả năng anh Thành sẽ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự mà chỉ xử phạt hành chính (nếu anh chưa bị xử phạt vi phạm hành chính về các hành vi của tội này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm).
Vậy con Gà lôi trắng này là IB hay IIB. Thiết nghĩ, Tòa phúc thẩm cũng sẽ khá đau đầu trong phiên tòa sắp tới.
-----------------
6. Luật làm khó chính những người thực thi pháp luật
Từ những phân tích trên có thể thấy, hệ thống pháp luật về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm còn tồn tại nhiều quy định chồng chéo, gây khó khăn cho cán bộ thực thi pháp luật trong việc nghiên cứu, viện dẫn và áp dụng.
Sự chồng chéo, bất cập này cũng ảnh hưởng lớn đến công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, khiến cán bộ thực thi rất khó mà giải thích rõ ràng, dễ hiểu và đầy đủ cho người dân. Đồng thời người dân cũng rối rắm giữa “rừng quy định” dẫn đến tiếp nhận thông tin không đầy đủ, hiểu sai, hiểu không rõ.
Hậu quả là dễ phát sinh dư luận trái chiều, tạo điều kiện cho các đối tượng xấu kích động, tung tin bịa đặt, gây nhiễu loạn, làm suy giảm niềm tin của nhân dân đối với bộ máy công quyền và hệ thống pháp luật.
-----------------
7. Phản biện một vài ý kiến phổ biến trên mạng xã hội
(1) Tại sao người dân gây nuôi động vật quý hiếm lại bị xử lý, phải ủng hộ và hoan nghênh chứ?
- Trả lời: Nhà nước không cấm việc người dân nhân giống, gây nuôi sinh sản các loài động vật hoang dã, nguy cấp, quý hiếm vì mục đích thương mại, nhưng phải được cấp phép (chỉ một số loài) và chịu sự quản lý, kiểm tra, giám sát chặt chẽ từ cơ quan có thẩm quyền. Bởi nếu không, người dân sẽ có thể lợi dụng việc gây nuôi để vào rừng bẫy bắt động vật có nguồn gốc tự nhiên, sau đó đem về “hợp thức hóa hồ sơ” thành động vật gây nuôi rồi đem đi tiêu thụ trái phép. Dẫn đến động vật trong tự nhiên có nguy cơ bị tuyệt chủng rất cao.
(2) Người dân gây nuôi động vật quý hiếm thành công hơn nhà nước.
- Trả lời: Việc gây nuôi động vật quý, hiếm thường hướng tới hai mục đích: Thương mại và Bảo tồn.
Đối với người dân, mục tiêu chủ yếu là thương mại và lợi nhuận, nên họ tập trung vào số lượng, ít quan tâm đến việc con giống có “thuần chủng tự nhiên” hay không, dẫn đến chất lượng giống được gây nuôi chưa chắc đã “thuần chủng.”
Ngược lại, Nhà nước gây nuôi vì mục tiêu bảo tồn, ngoài số lượng còn phải bảo đảm nguồn gen thuần chủng nhất với loài trong tự nhiên. Đây là công việc phức tạp, đòi hỏi trình độ chuyên môn cao, nguồn kinh phí lớn và hệ thống cơ sở vật chất đáp ứng yêu cầu kỹ thuật nên không thể một sớm một chiều cho ra thành quả như mong muốn được.
(3) Bản án quá nặng, không có tình người
- Trả lời: Khoản 2, Điều 244 Bộ luật Hình sự quy định mức phạt tù từ 5 năm đến 10 năm đối với hành vi vi phạm liên quan đến động vật thuộc Nhóm IB khi tang vật là từ 11 đến 15 cá thể chim. Anh Thành bị phát hiện với 13 cá thể, nên Tòa sơ thẩm áp dụng khoản này và tuyên phạt 6 năm tù, chỉ cao hơn mức thấp nhất của khung hình phạt một năm. Như vậy, mức án đã đúng quy định pháp luật và không thể coi là quá nặng nếu so với khung hình phạt mà luật định.
(4) Anh Thành là người dân, không am hiểu, không biết đó là loài nguy cấp, quý, hiếm nên mới vi phạm, người không biết không có tội.
- Trả lời: Anh Thành đã đủ tuổi thành niên và có đầy đủ năng lực hành vi dân sự, nghĩa là có khả năng ra quyết định, thực hiện hành vi và phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi của mình. Theo kết luận điều tra, anh Thành biết rõ số gà mình nuôi nhân giống đều thuộc loài Gà lôi trắng, thuộc loài nguy cấp, quý, hiếm. Chẳng ai không đi tìm hiểu kỹ về cây, con mà mình sẽ nuôi để bán kiếm lời cả. Khi đăng tin rao bán trên mạng, có người hỏi anh “có giấy phép không” thì anh trả lời là “không.” Nên yếu tố “không biết không có tội” không thể áp dụng ở đây, chỉ có những người “ngây thơ” hoặc “cố tình ngây thơ” mới tin rằng bị cáo “không biết”.
(5) Gia đình anh Thành nghèo khó, phải nuôi vợ, hai con nhỏ và mẹ già, nên việc xử phạt tù là đẩy anh vào đường cùng.
- Trả lời: Pháp luật quy định mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật, hoàn cảnh khó khăn không thể là lý do để miễn trừ trách nhiệm hình sự. Hơn nữa, hành vi vi phạm của anh Thành liên quan đến loài động vật nguy cấp, quý, hiếm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến công tác bảo tồn. Tòa án đã cân nhắc các tình tiết giảm nhẹ phù hợp, nhưng vẫn phải bảo đảm tính nghiêm minh nhằm răn đe, phòng ngừa chung. Nghèo khó không phải là cái cớ để được quyền vi phạm pháp luật. Ai cũng nhân danh cái nghèo mà đạp lên pháp luật thì xã hội có mà loạn. Vậy, tại sao vẫn có những người nghèo nhưng vẫn sống lương thiện và không vi phạm pháp luật?
(6) Nhiều quan chức tham ô, tham nhũng hàng trăm, hàng nghìn tỷ đồng chỉ bị tù vài năm rồi được đặc xá, trong khi anh Thành chỉ vì “mấy con gà” mà bị phạt tù 6 năm, có phải công lý không dành cho người nghèo?
- Trả lời: Mỗi hành vi phạm tội được quy định trong Bộ luật Hình sự có cấu thành, khung hình phạt và căn cứ xử lý riêng. Không thể so sánh trực tiếp giữa tội phạm tham nhũng, chức vụ và tội phạm vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm, vì tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội và chính sách xử lý là khác nhau.
Đồng thời, không thể lấy cái sai này để bao che, lấp liếm cho cái sai khác. Đó là lối ngụy biện “hai sai thành một đúng”.
Tác giả: NGUYỄN ANH TUẤN
-----------------
