23/10/2025
Phòng ngừa sự phát ngôn lệch chuẩn của giới trẻ trên mạng xã hội
Tác giả: Trung tá LÊ THỊ HUYỀN, Khoa Văn hóa, Ngoại ngữ, Trường Sĩ quan Chính trịTrung tá LÊ THỊ HUYỀN, Khoa Văn hóa, Ngoại ngữ, Trường Sĩ quan Chính trị
Việc phát ngôn lệch chuẩn trên mạng xã hội của một bộ phận người trẻ sẽ làm "ô nhiễm" môi trường thông tin trên mạng, làm méo mó tiếng Việt, phá vỡ những thói quen tốt trong giao tiếp, ứng xử của cộng đồng. Phát ngôn lệch chuẩn còn làm cho hình ảnh người Việt có thể trở nên xấu xí trong mắt bạn bè quốc tế, dễ bị các thế lực thù địch lợi dụng xuyên tạc với ý đồ xấu.
1. “Lời nói chẳng mất tiền mua/ Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau” đã trở thành một nét đẹp trong văn hóa ứng xử của người Việt. Cách giao tiếp ấy giúp người Việt giữ được phong cách văn hóa ứng xử của mình trước cộng đồng. Từ trong truyền thống, dân ta luôn trọng tiếng lành và kiêng sợ tiếng dữ, sợ tin đồn sai lệch.
Hiện nay, với sức lan truyền mạnh của mạng xã hội, những phát ngôn lệch chuẩn trên mạng xã hội (Facebook, YouTube, Twitter, Instagram, TikTok,...) nhanh chóng trở thành một trào lưu, tác động xấu đến đạo đức xã hội và sự phát triển văn hóa của người Việt. Đáng tiếc là một bộ phận giới trẻ có nhận thức lệch lạc lại cổ xúy cho những phát ngôn lệch chuẩn.
Hành vi phát ngôn lệch chuẩn trên mạng xã hội của một bộ phận giới trẻ thể hiện qua việc họ sử dụng các cụm từ, thuật ngữ cách điệu, biến dạng trong giao tiếp, tạo ra sự mới lạ độc đáo, khác biệt nhằm gây sự chú ý. Tuy nhiên, sự sáng tạo kỳ quặc này lại trái ngược với văn hóa giao tiếp, ứng xử của người Việt.
Nguyên nhân của hiện tượng này bắt nguồn từ đặc điểm lứa tuổi, trình độ nhận thức, nhu cầu thỏa mãn sự tò mò, hiếu kỳ về những phát ngôn mới, độc đáo của giới trẻ. Mạng xã hội đã trở thành nơi giúp họ tự do thể hiện cái mới, những suy nghĩ cá nhân mà không thể nói bằng lời trực tiếp. Vì thiếu kiến thức văn hóa, thiếu bản lĩnh mà những người cùng hội nhóm dễ bị a dua, lôi kéo, kích động. Từ đó, những câu nói thiếu văn hóa, sai trái lại trở thành câu cửa miệng được lan truyền một cách nhanh chóng.
Hậu quả của phát ngôn lệch chuẩn trên mạng xã hội của một bộ phận người trẻ sẽ làm "ô nhiễm" môi trường thông tin trên mạng, làm méo mó tiếng Việt, phá vỡ những thói quen tốt trong giao tiếp, ứng xử của cộng đồng. Phát ngôn lệch chuẩn còn làm cho hình ảnh người Việt có thể trở nên xấu xí trong con mắt bạn bè quốc tế, dễ bị các thế lực thù địch lợi dụng xuyên tạc với ý đồ xấu.
Trong khi đó, triệt để lợi dụng sự lan truyền nhanh chóng và sự thiếu hiểu biết của một bộ phận giới trẻ khi tham gia mạng xã hội, các thế lực thù địch lấy danh nghĩa “bảo vệ quyền tự do ngôn luận" để rêu rao rằng: Nhà nước Việt Nam hạn chế việc tự do biểu đạt, tự do báo chí, tự do internet. Từ đó khiến một bộ phận giới trẻ ngộ nhận về quyền tự do ngôn luận, dẫn tới tuyệt đối hóa quyền tự do ngôn luận và có những phát ngôn lệch chuẩn trên mạng xã hội.
2. Cần nhận thức sâu sắc rằng, tự do ngôn luận là quyền được nói, được bày tỏ ý kiến, chính kiến, được tranh luận, bàn luận về những vấn đề trong cuộc sống và công việc, phù hợp với các giá trị đạo đức, văn hóa của dân tộc và cộng đồng. Quyền tự do ngôn luận không phải là quyền tuyệt đối mà là quyền bị hạn chế trong khuôn khổ pháp lý và phù hợp với truyền thống văn hóa của dân tộc.
Đối với nhiều nước trên thế giới, việc quản lý thông tin trên mạng xã hội để ngăn chặn những tác động xấu đến tình hình chính trị, xã hội và an ninh quốc gia được chính quyền nhà nước quan tâm. Ở Trung Quốc, chính phủ kiểm soát, quản lý truy cập, đăng ký tài khoản, ràng buộc về luật pháp chặt chẽ đối với cả người dùng mạng và công ty cung cấp dịch vụ. Công dân Trung Quốc chủ yếu tham gia các trang mạng xã hội nội địa như Weibo, Youku,... Ở châu Âu, tháng 5-2016, Ủy ban châu Âu đã ban hành hướng dẫn về bộ quy tắc ứng xử chống lại thông tin gây thù hận. Theo đó, các công ty công nghệ như Facebook, YouTube, Twitter, Microsoft đã cam kết chống lại sự lan truyền của phát ngôn gây thù hận, bất hợp pháp trên mạng xã hội. Tháng 4-2022, Liên minh châu Âu đã thông qua đạo luật về dịch vụ số, qua đó buộc các tập đoàn công nghệ như Meta, Google, Amazon,... phải chịu trách nhiệm pháp lý nhiều hơn trong việc chống lại tin giả cũng như các nội dung thông tin, phát ngôn thù hận, độc hại.
3. Việt Nam là nước có tốc độ phát triển nhanh về số lượng người dùng trên các nền tảng mạng xã hội. Theo thống kê năm 2023, có khoảng 77 triệu người (chiếm 79,1% dân số) tham gia các trang mạng xã hội. Việt Nam đã tham khảo, học hỏi kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới, xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý bảo đảm quyền tự do ngôn luận. Điều 25, Hiến pháp năm 2013 hiến định: "Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình. Việc thực hiện các quyền này do pháp luật quy định". Văn kiện Đại hội XIII của Đảng ta nêu rõ: Tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền và nghĩa vụ của công dân theo Hiến pháp năm 2013; gắn quyền công dân với nghĩa vụ và trách nhiệm của công dân đối với xã hội.
Như vậy, có thể khẳng định rằng, không một ai được lạm dụng quyền tự do ngôn luận để tạo áp lực dư luận, đi ngược lại truyền thống văn hóa, thuần phong mỹ tục của dân tộc Việt Nam. Tự do ngôn luận nhất thiết phải đặt trong khuôn khổ pháp luật.
Để góp phần bảo đảm môi trường mạng trong sạch, lành mạnh, an toàn, giúp thế hệ trẻ nêu cao trách nhiệm đối với đất nước và xã hội, trước hết mọi công dân cần quán triệt, thực hiện nghiêm túc Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội năm 2021 do Bộ Thông tin và Truyền thông ban hành. Với 3 chương, 9 điều, Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội được ví như "kim chỉ nam" điều chỉnh hành vi ứng xử, tạo thói quen tích cực trong các hành vi ứng xử của người dùng trên mạng xã hội.
Theo đó, người dùng cần nghiên cứu, tìm hiểu và tuân thủ những quy tắc ứng xử chung, gồm: 1) Tôn trọng, tuân thủ pháp luật; 2) Lành mạnh; 3) An toàn, bảo mật thông tin; 4)Trách nhiệm. Đồng thời, mỗi người dùng phải: "Tìm hiểu và tuân thủ các điều khoản hướng dẫn sử dụng của nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội trước khi đăng ký, tham gia mạng xã hội"; "Sử dụng họ, tên thật cá nhân; thực hiện biện pháp tự quản lý, bảo mật tài khoản mạng xã hội". Người dùng không sử dụng từ ngữ gây thù hận, kích động bạo lực, phân biệt vùng miền, giới tính, tôn giáo; không dùng ngôn ngữ phản cảm, vi phạm thuần phong mỹ tục; không tung tin giả, tin sai sự thật; không đăng tải những nội dung vi phạm pháp luật, các thông tin xúc phạm danh dự, nhân phẩm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức, cá nhân khác.
Trong tình hình hiện nay, cần chú trọng phát huy vai trò của nhà trường trong việc trang bị kiến thức, kỹ năng cho thanh, thiếu niên biết khai thác, chia sẻ, thể hiện quan điểm cá nhân trên mạng bảo đảm chuẩn mực, đúng pháp luật. Nhà trường phối hợp chặt chẽ với các tổ chức đoàn, đội, hội và gia đình chú trọng tuyên truyền, phổ biến, giáo dục về văn hóa ứng xử, chuẩn mực đạo đức, thuần phong mỹ tục của dân tộc cho thanh, thiếu niên, giúp người trẻ biết trân trọng, giữ gìn và phát huy những giá trị văn hóa giao tiếp, ứng xử tốt đẹp của ông cha. Bên cạnh đó, cần phát huy sức mạnh của cộng đồng mạng trong việc lấy "cái đẹp dẹp cái xấu", lấy thông tin tích cực đẩy lùi thông tin tiêu cực, xấu độc trên mạng xã hội.
Điều quan trọng và ý nghĩa hơn là người dùng, nhất là người trẻ vốn am hiểu công nghệ rất cần tăng cường chia sẻ những thông tin có nguồn chính thống, đáng tin cậy; lan tỏa những thông tin tốt đẹp về đất nước, con người, văn hóa Việt Nam, chia sẻ thông tin tích cực, nhân văn để khi truy nhập, tham gia môi trường mạng, ai cũng có thể được tiếp cận, thụ hưởng không gian thật sự lành mạnh trên "thế giới phẳng".
