Di Tích Xứ Nẫu, 242 Phan Đình Phùng, Tinh Pleiku (2025)

05/08/2025

CÁC BANG CHỦ NGƯỜI HOA ĐẾN THĂM CÔNG SỨ PHÁP Ở QUI NHƠN.
Hình ảnh phái đoàn các Bang chủ của những bang hội người Hoa đến thăm Công sứ Charles Lemire tại dinh Công sứ Pháp tại Qui Nhơn cách đây hơn một thế kỷ. Dinh Công sứ Pháp tại Qui Nhơn là một tòa nhà hai tầng, kiến trúc kiểu Pháp, tọa lạc cạnh bờ biển Qui Nhơn; vị trí này nay là khách sạn Quy Nhơn, địa chỉ số 08 đường Nguyễn Huệ.
Khi phóng to ảnh, có thể thấy rõ đoàn người bên trái và ở giữa ảnh đội nón, cầm quạt, ăn mặc kiểu trang phục Mãn Châu thời nhà Thanh. Đoàn người mang theo nào là lọng che, cờ phướn, lồng đèn, quạt giấy... chứng tỏ đây là những nhân vật đầy quyền thế, nhiều uy lực. Nhóm người bên phải mặc áo dài khăn đóng, có người cầm ô, có vẻ là các quan người Việt; xen kẽ là các em nhỏ cởi trần, trông rất nhếch nhác, lam lũ, tò mò kéo đến xem.
(Thời kỳ này, một số người Hoa theo nhà Thanh, khi sang Việt Nam làm ăn, buôn bán, sinh sống, vẫn mặc nguyên trang phục kiểu Mãn Châu (róc tóc, đội nón). Sau năm 1910, chính quyền Pháp ngứa mắt, bèn dần cấm người Hoa mặc trang phục Mãn Thanh đi lại nghênh ngang, trừ trường hợp ngoại giao).
Ảnh của Công sứ Charles Lemire chụp năm 1887.
Nguồn: facebook Nét Xưa.

Thưở sơ khai, Qui Nhơn được hình thành bởi ba cộng đồng dân cư chính: cộng đồng người Chăm bản địa; cộng đồng lưu dân người Việt từ phía bắc đi khai bờ, mở cõi; và cộng đồng người Hoa.
Sau khi người Mãn Châu xâm lược Trung Quốc, đánh bại nhà Minh, lập ra nhà Thanh, những người Hoa theo phong trào "phản Thanh, phục Minh" đã tìm mọi cách chạy xuống phía nam, trong đó có Qui Nhơn. Họ hòa nhập dần với người Việt, được gọi là người Minh Hương.
Người Hoa quần tụ thành cộng đồng, sống đoàn kết, có kiến thức văn hóa và khoa học kỹ thuật, có vốn liếng tài chính mạnh, tay nghề tốt, lại rất giỏi làm ăn, buôn bán... nên nhanh chóng tạo thành các khu phố buôn bán sầm uất, nhộn nhịp.
Lúc đầu, người Hoa tự phân chia thành 7 bang theo giọng nói và địa phương. Đến năm 1885, để dễ quản lý, người Pháp yêu cầu gộp lại còn 5 bang (Ngũ bang) là: Quảng Đông, Phúc Kiến, Triều Châu, Hẹ và Hải Nam. Đứng đầu là các Bang chủ để cai quản, điều hành, quản lý mọi thành viên và phải chịu trách nhiệm trước chính quyền.
Mỗi một bang thường xây dựng một Hội quán riêng. Hội quán thường gắn liền với chùa, miếu, đền... vừa là nơi thờ cúng, hoạt động lễ hội tôn giáo, tâm linh; vừa là nơi giao lưu cộng đồng. Người Hoa thường thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu và Quan Công, nên người dân Qui Nhơn hay gọi nôm na các hội quán là "chùa Ông, chùa Bà". Một số hội quán còn có cả trường học (tiếng Hoa), bệnh viện Đông Y (và tất nhiên dạy cả võ thuật) cho người dân trong và ngoài cộng đồng.
Các hội quán của người Hoa ở Qui Nhơn gồm:
Quỳnh Phủ Hội quán: được xây dựng năm 1843, nằm giữa bốn con đường Trần Hưng Đạo, Bạch Đằng, Nguyễn Văn Bé và Mai Xuân Thưởng (nay là Trường tiểu học Trần Hưng Đạo). Quỳnh Phủ Hội quán có lối kiến trúc rất đẹp, thể hiện tay nghề thợ gỗ mỹ nghệ rất khéo léo, tinh vi
Hội quán Triều Châu: Tọa lạc ở số 17/2 đường Ngô Thời Nhiệm, được xây dựng năm 1904. Giá trị nổi bật của kiến trúc Hội quán Triều Châu là tài năng chế tác, xây dựng bằng các loại đá quí trong thiên nhiên. Toàn bộ công trình được xây bằng đá và đều được chở từ Trung Quốc sang.
Hội quán Quảng Đông: tọa lạc tại 181 Trần Hưng Đạo. Tòa nhà hai tầng cổ kính này đã bị đập đi để xây dựng UBND phường Trần Hưng Đạo.
Hội quán Phúc Kiến: tọa lạc ở 259 Bạch Đằng, xây bằng vật liệu hiện đại, nhưng mang sắc thái, đường nét kiến trúc Á Đông. Hội quán được trùng tu vào các năm 1904, năm 1962 và năm 1972.
Ngũ Bang Hội quán: tọa lạc ở 283 Bạch Đằng, thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu và cũng là ngôi đền chung của tất cả người Hoa trong 5 bang ở Qui Nhơn.
Ngày nay, tất cả những hội quán của người Hoa ở Qui Nhơn không được sử dụng như công năng ban đầu, và không còn giữ được các hoạt động lễ hội (ngoại trừ Chùa Ông Nhiêu – Đền Quan Thánh ở 253 Bạch Đằng vừa được phục hồi đầu năm 2012).
Chuyện về cộng đồng người Hoa ở Qui Nhơn thì vừa nhiều, vừa dài, vừa hấp dẫn, lại thường mang màu sắc kỳ bí, tâm linh... không thể kể hết trong một bài viết. Khi có dịp, hẹn các bạn sẽ kể dần dần trong các bài sau.

Thông tin thêm về tấm ảnh:
Tác giả bức ảnh là ông Charles Lemire (1839 - 1912) xuất thân từ một công chức bưu chính của Pháp tại Nam Kỳ; năm 1886 được bổ nhiệm làm Công sứ Pháp tại Trung Kỳ; năm 1894 về hưu với chức vụ Khâm Sứ danh dự. Ông là một người Phương Tây nhưng say mê văn hóa Phương Đông. Ông và Henri Parmentier (kiến trúc sư và nhà khảo cổ làm việc cho EFEO - Viện Viễn Đông Bác Cổ của Pháp) là hai người tiên phong trong việc nghiên cứu, sưu tập, bảo tồn và trưng bày nghệ thuật Champa. Nhờ có hai ông vận động, đóng góp cả công sức, tiền bạc và hiện vật, Bảo tàng nghệ thuật Điêu khắc Chămpa tại Đà Nẵng đã ra đời năm 1915 để bảo tồn di sản văn hoá Chămpa; là bảo tàng đầu tiên của Việt Nam (sớm hơn Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tại Hà Nội 1926).
Ông có 2 người con là F***y Lemire và Marie Lemire đều là nhiếp ảnh gia, có bộ ảnh chụp tại Bình Định cách đây hơn một thế kỷ, chủ yếu ghi lại hình ảnh các danh lam, thắng cảnh và con người Bình Định. Đây là bộ ảnh hiếm, rất quý, có giá trị tư liệu cao.

P/S: Rất mong có sự chung tay, góp sức của tất cả mọi người để hai bộ sưu tập ẢNH BÌNH ĐỊNH XƯA và BÌNH ĐỊNH XƯA VÀ NAY ngày thêm phong phú, đầy đủ hơn. Đặc biệt, là rất cần sự giúp đỡ của các bạn giỏi về công nghệ để giúp cho công việc sưu tầm và phục chế ảnh cũ; cũng như chụp ảnh đối chứng ngày nay (chụp ở cùng địa điểm, cùng góc chụp so với ảnh cũ).
Xin trân trọng cám ơn!

Facebook Nắng Mùa Xuân

01/08/2025

PHIÊN CHỢ Ở QUI NHƠN NĂM 1887
Ghi chú bằng tiếng Pháp của tấm ảnh: "Annam: Qui Nhon, marché du soir auprès de Qui Nhon".

Tấm ảnh quý này là một trong những tấm ảnh tư liệu cũ nhất chụp Bình Định ngày xưa. Ông Charles Lemire - Công sứ của Pháp tại Trung Kỳ chụp ở Qui Nhơn năm 1887. Vì được bảo quản, lưu trữ tốt nên sau hơn một thế kỷ, khung cảnh phiên chợ ở Qui Nhơn vẫn hiện lên rõ nét và sống động. Theo chú thích kèm theo ảnh của Thư viện Quốc gia Pháp thì vị trí chợ này nằm gần UBND TP Quy Nhơn ngày nay. Như vậy, có thể tạm đoán đây là chợ của làng Chánh Thành, hoặc chợ Giã. (Lưu ý: lúc đó chưa có Chợ Lớn Qui Nhơn, nên các bạn đọc đừng nhầm). Chợ quê cũng nhỏ, phiên chợ cũng không đông người lắm. Người dân ăn mặc lam lũ, đa số đội nón và đi chân đất. Các em nhỏ đang tò mò đứng nhìn những ông quan Tây, quan ta và các binh lính đang chụp ảnh mình. Ở gần người chụp, các gian hàng chỉ được lợp mái lá đơn giản, sơ sài. Xa xa, có hai ngôi nhà mái kiểu ống, lợp ngói âm dương, giống như những ngôi nhà cổ Trung Hoa.
Thời điểm chụp tấm ảnh này là khoảng thời kỳ vua Đồng Khánh; lúc này kinh thành Huế đã thất thủ, người Pháp đã chiếm xong và đang từng bước đặt chế độ cai trị ở Việt Nam. Mọi người hình dung rằng, thời điểm đó, công nghệ chụp ảnh còn sơ khai, lạc hậu. Một cái máy ảnh to và cồng kềnh như chiếc xe bò kéo, thời gian chụp được một tấm ảnh cũng thật là lâu... thế cho nên, chẳng thấy có tấm ảnh người nào cười cả (vì cứ nhe răng ra cười cho đến lúc máy ảnh chụp xong một tấm thì cũng... mỏi miệng vô cùng).
Nguồn: facebook Nét xưa.
P/S: Rất mong có sự chung tay, góp sức của tất cả mọi người để hai bộ sưu tập ẢNH BÌNH ĐỊNH XƯA và BÌNH ĐỊNH XƯA VÀ NAY ngày thêm phong phú, đầy đủ hơn. Đặc biệt, là rất cần sự giúp đỡ của các bạn giỏi về công nghệ để giúp cho công việc sưu tầm và phục chế ảnh cũ; cũng như chụp ảnh đối chứng ngày nay (chụp ở cùng địa điểm, cùng góc chụp so với ảnh cũ).
Xin trân trọng cám ơn!

Thông tin thêm về tấm ảnh:
Tác giả bức ảnh là ông Charles Lemire (1839 - 1912) xuất thân từ một công chức bưu chính của Pháp tại Nam Kỳ; năm 1886 được bổ nhiệm làm Công sứ Pháp tại Trung Kỳ; năm 1894 về hưu với chức vụ Khâm Sứ danh dự. Ông là một người Phương Tây nhưng say mê văn hóa Phương Đông. Ông và Henri Parmentier (kiến trúc sư và nhà khảo cổ làm việc cho EFEO - Viện Viễn Đông Bác Cổ của Pháp) là hai người tiên phong trong việc nghiên cứu, sưu tập, bảo tồn và trưng bày nghệ thuật Champa. Nhờ có hai ông vận động, đóng góp cả công sức, tiền bạc và hiện vật, Bảo tàng nghệ thuật Điêu khắc Chămpa tại Đà Nẵng đã ra đời năm 1915 để bảo tồn di sản văn hoá Chămpa; là bảo tàng đầu tiên của Việt Nam (sớm hơn Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tại Hà Nội 1926).
Ông có 2 người con là F***y Lemire và Marie Lemire đều là nhiếp ảnh gia, có bộ ảnh chụp tại Bình Định cách đây hơn một thế kỷ, chủ yếu ghi lại hình ảnh các danh lam, thắng cảnh và con người Bình Định. Đây là bộ ảnh hiếm, rất quý, có giá trị tư liệu cao.

Facebook Nắng Mùa Xuân

01/08/2025

Thánh thất Ngọc Linh Đài
Thôn Vĩnh Phú xã Mỹ Tài Phù Mỹ

01/08/2025

HÌNH ẢNH PHỦ AN NHƠN Ở TRONG THÀNH BÌNH ĐỊNH NĂM 1896

Ghi chú bằng tiếng Pháp kèm theo ảnh: "Chez le phu ou préfet d'An Nhon: notre escorte".

Ảnh của ông Jean Marc Bel chụp các vị quan ở phủ An Nhơn (ở trong thành Bình Định) năm 1896. Ông Jean Marc Bel vốn là một kỹ sư dân sự chuyên ngành Mỏ đã thực hiện nhiều chuyến thám hiểm địa chất trên khắp thế giới mà đặc biệt là Đông Dương trong thập niên 1880 - 1890. Những người lính cầm súng đứng chụp hình không phải lính triều đình hay lính của phủ huyện, mà là lính đi theo hộ tống, bảo vệ và dẫn đường cho Jean Marc Bel.

Nguồn: facebook Nét Xưa.

Trước kia, vùng đất này là của người Chăm. Thành Đồ Bàn chính là kinh đô Vijaya vàng son một thời của Vương quốc Chămpa. Trải qua nhiều thế kỷ chiến tranh liên miên, Vương quốc Chămpa huy hoàng ngày nào cũng trở nên suy yếu. Dưới những bước chân khai bờ, mở cõi của cha ông, dần dần vùng đất này trở thành đất của Đại Việt. Khi phong trào khởi nghĩa nông dân Tây Sơn thắng lợi, Nguyễn Nhạc lên ngôi vua, đổi tên thành Đồ Bàn sang thành Hoàng Đế. Sau khi nhà Nguyễn đánh bại nhà Tây Sơn, vua Gia Long cho triệt hạ, phá hết tất cả những gì liên quan đến nhà Tây Sơn, rồi lệnh cho phá thành Hoàng Đế, lấy vật liệu xây thành Bình Định cách đó gần chục cây số. Thành Bình Định trở thành trung tâm tỉnh lỵ của tỉnh Bình Định
Sau khi hoàn thành công cuộc xâm chiếm, người Pháp chia Việt Nam thành 3 xứ, coi như 3 nước riêng biệt thuộc Đông Pháp (Indochine française) gồm: Tonkin (Bắc kỳ) là xứ bảo hộ (protectorat); Annam (Trung kỳ) là xứ bảo hộ (protectorat); Cochinchine (Nam kỳ) là thuộc địa (colonie) là một phần lãnh thổ của Pháp ở hải ngoại.

Cai trị Trung kỳ có Khâm sứ ở Huế (Résident général - tương đương với thủ tướng). Dưới kỳ là các tỉnh; đứng đầu là một Công sứ người Pháp (Résident - tương đương với tỉnh trưởng, chủ tịch tỉnh). Dưới đó là Tổng Đốc và bộ máy quản lý hành chính của nhà Nguyễn. Sau đó, người Pháp bắt đầu công cuộc khai thác thuộc địa trên danh nghĩa khai hóa văn minh cho người bản xứ.

Với những thành tựu của nền văn minh phương tây, nền khoa học tiên tiến, người Pháp đã lập bản đồ, quy hoạch lại một cách khoa học, tổng thể, bài bản, có tầm nhìn sâu rộng cho Bình Định phát triển sau này. Tỉnh lỵ và trung tâm hành chính dần dần di dời từ thành Bình Định (An Nhơn) về Qui Nhơn để thuận lợi phát triển kinh tế, xã hội trên mọi mặt.
Theo chú thích kèm theo ảnh của Thư viện Quốc gia Pháp thì vị trí phủ An Nhơn nằm trên thửa đất được giới hạn bởi các đường Lê Hồng Phong - Nguyễn Thị Minh Khai - Nguyễn Trọng Trí (?). So sánh thực tế, thì có thể đoán là vị trí của UBND phường Bình Định ngày nay.

✍️Trích nguồn Facebook Nắng Mùa Xuân

Di Tích Xứ Nẫu

18/07/2025

🇻🇳 HỒI ỨC CHIẾN TRANH – NĂM ẤY TÔI 13 TUỔI

🗓️ Mùa hè năm 1974 – Quê tôi, xóm Giêng Nam, Mỹ Hội, Phù Mỹ, Bình Định

🧒 Tôi – Đứa trẻ 13 tuổi giữa chiến tranh

Mùa hè năm ấy – 1974 – quê tôi chìm trong lửa đạn 🔥. Gia đình tôi tản cư lên Trung Thành, xã Mỹ Quang, rồi sau đó mới về Giêng Bắc, cùng thôn với bà con từ nhiều nơi dồn về. Một hôm, nhớ nhà, nhớ cô Ba Tần quá, tôi quyết định đi bộ gần 5 cây số để về thăm. 👣

Nhà tôi khi ấy chỉ là mái tranh vách đất – Cha dựng tạm sau trận bom Mỹ đổ quân năm 1966. Trên đường về, tôi ghé thăm cô Ba Tần, người tu giải thoát, vẫn kiên trì bám trụ tại Thánh Xá Cao Đài Mỹ Trung, thuộc Giêng Nam. Cô là người duy nhất còn ở lại, cả xóm gần như bỏ nhà đi hết rồi.

🍚 Những cục cơm bọc lá chuối và bí mật trong bữa ăn

Sáng hôm sau, tôi lần theo đường mòn về nhà. Trên nền căn nhà cháy năm 1966, tôi thấy các cô chú bộ đội đang gói những cục cơm to bằng trái bưởi, bọc ngoài là lá chuối, bên trong chỉ có... muối 🧂. Tôi hỏi:

“Ủa, sao không bỏ cá, thịt làm sao ăn?”

Cô chỉ cười:

“Bỏ muối thôi con à!”

Lúc đó tôi thấy thật lạ... nhưng giờ nghĩ lại mới hiểu: họ cần đồ ăn gọn nhẹ, chống hư hỏng để mang đi chốt.

🐓 Những chiếc chân gà treo lủng lẳng và chuyện tâm linh

Tôi đi ra phía sau vườn, thấy rất nhiều giỏ tre của anh nuôi, giỏ to đựng xoong nồi, thực phẩm. Treo khắp nơi là chân gà – treo lơ lửng như những món đồ trang trí kỳ quặc 🐔.

Về sau tôi mới biết: bộ đội kiêng không ăn chân gà vì sợ ra trận bị “run chân”. Chuyện tâm linh thời loạn cũng rất sâu sắc.

🏞️ Con suối nhỏ – đường Trường Sơn thu nhỏ

Tôi ra con suối trước nhà – Suối Nhặt. Vẫn dòng nước trong veo ấy, tôi đắp các đập nhỏ chơi như ngày thường. Tình cờ tôi gặp chú bộ đội từ chốt Núi Dài về hậu cứ. Chú kể:

“Bom thả xuống, đất rung bần bật... ngực tức nghẹn như có đá đè... nhưng vẫn phải bám chốt.”

Khu vực quê tôi lúc ấy là nơi giáp ranh các chốt chiến lược:

Chốt Núi Mun – thế núi độc, máy bay ném bom trượt. Khống chế được thị trấn Phù Mỹ và dinh quận trưởng.

Chốt Núi Dài – quan sát được cả bờ biển và cả một khu vực đông nam quận Phù Mỹ.

Chốt Núi Se Sẻ – khống chế toàn vùng từ Phù Mỹ qua Phù Cát.

Và Suối Nhặt trước nhà tôi chính là tuyến hành lang nối các chốt ấy – một con suối chiến lược, nơi hành quân bí mật, được rừng tre rậm rạp che chắn 🌿. Tôi vẫn gọi đó là Trường Sơn mini của vùng quê tôi!

💊 Chân dung hậu cần chiến tranh

Tôi thấy rải rác quanh vườn là các bao ni lông nhỏ ép thuốc, có chữ Trung Quốc 🇨🇳 – đó là thuốc tiêm cho bộ đội. Những vỏ đạn màu xanh (vỏ cối 82 ly) trôi dạt theo suối, sau này mẹ tôi dùng làm ống đựng trong bếp 🪣.

Tôi nhận ra: nhà tôi, vườn tôi, suối tôi – là hậu cứ bí mật cung cấp cơm nắm, nước uống, thuốc men cho các chốt chiến đấu. Bộ đội từ Núi Dài, từ tận núi Se Sẻ cũng quay về đây tiếp tế, nghỉ dưỡng, rồi lại ra chốt. Tất cả lặng lẽ nhưng có tổ chức.

🙏 Ký ức còn đó – Tri ân muôn đời

Bây giờ, nghĩ lại mới thấm: mỗi tấc đất quê mình đều thấm máu và nước mắt. Những người lính đã sống – chiến đấu – và có khi là ngã xuống ngay trên bờ suối ấy. Nếu có độc lập, tự do hôm nay… xin cúi đầu tri ân!

📌 Một hồi ức nhỏ, từ góc nhìn của một đứa trẻ 13 tuổi, mùa hè năm 1974. Nếu ai còn nhớ hoặc biết thêm về đoạn suối chiến lược này – xin bổ sung để giữ lại ký ức quê hương.

📍 Fanpage lưu giữ di sản quê hương:
👉 Di Tích Xứ Nẫu

Di Tích Xứ Nẫu

Ảnh 1, 2, 3 căn nhà cũ của tôi và con suối Nhặt trước nhà trên Google Maps

10/02/2025

Khám phá bí ẩn của 4 tháp Chăm nghìn năm tuổi ở Bình Định
Thứ Hai, 06/02/2023 13:45:00 +07:00
1
(VTC News) - Một lần về Bình Định, đứng trước tháp Chăm, nhạc sĩ Văn Cao từng thảng thốt: “Từ trời xanh/Rơi/Vài giọt tháp Chàm/Quanh Quy Nhơn”.
Tháp Chăm là công trình kiến trúc tôn giáo của Vương quốc Chăm-Pa cổ xưa, mang đặc trưng của kiến trúc Ấn Độ giáo. Tháp thường đứng trên một đỉnh đồi hoặc vùng đất nhô cao thoáng đãng, tưởng chừng như dang tay là có thể ôm trọn đất trời lộng gió. Hầu hết các tháp nằm ở vị trí đắc địa nên trải qua nhiều thế kỷ vẫn sừng sững dù mưa gió cố tình đánh dấu thời gian lên tường tháp.

Nếu như đền Ăng-ko Vát, Bay-on… ở Campuchia hay các đền thờ thần khác ở Indonesia, ở Ấn Độ thường được làm bằng đá thì tháp Chăm lại được làm bằng gạch nung màu đỏ sẫm lấy từ đất địa phương, qua thời gian đến nay vẫn đỏ tươi như mới, trên mặt tường ngoài có chạm khắc, đẽo gọt hình hoa lá, chim muông, vũ nữ, thần thánh một cách công phu, tỉ mỉ.

Bình Định từng là kinh đô của Vương quốc Chăm-Pa (1000 – 1471) thời kỳ được xem là phát triển hưng thịnh của nền văn hóa Chăm-Pa. Văn hóa Chăm-Pa của một thời vàng son rực rỡ còn hiện diện khá rõ nét, nhất là hệ thống tháp cổ với 8 cụm tháp gồm 14 ngôi tháp.

Khám phá bí ẩn của 4 tháp Chăm nghìn năm tuổi ở Bình Định - 1
4 tháp Chăm ở Bình Định như: Tháp Bánh Ít, Tháp Cánh Tiên, Tháp Dương Long, Tháp Đôi vẫn còn giữ được nguyên bản và được xem là minh chứng thời kỳ phát triển hưng thịnh của nền văn hóa Chăm-Pa trên mảnh đất này.

Theo tư liệu từ Bảo tàng tổng hợp Bình Định, di tích kiến trúc tháp Chăm cổ kính Bình Định ngót nghét cũng đã trải qua hàng ngàn năm, nhiều công trình kiến trúc cổ xưa khác nếu trải qua ngần ấy thời gian chắc cũng đã không còn tồn tại đến bây giờ.

Tháp Bánh Ít, tháp Cánh Tiên, tháp Dương Long, Tháp Đôi,... là những cụm tháp Chăm tiêu biểu vẫn còn giữ được nguyên bản và là nơi thu hút khách du lịch trong, ngoài nước đến tham quan, tìm hiểu.

Ch. Lemire đã mô tả các tháp cổ Chăm phân bố ở tỉnh Bình Định trong tác phẩm “Les Tours Kiames de la Province de Binh Dinh” như sau: “Trong các tháp có các tượng, rất có thể chúng bằng vàng hoặc bằng bạc, có mắt bằng ngọc và răng bằng kim cương và những tượng bằng đá nhưng đã bị thất lạc. Người ta đã đào các bức tượng để bóc gỡ các tranh thánh được gắn vào đó. Các tháp Bạc (tháp Bánh Ít) phô bày hàng loạt công trình đáng lưu ý, phần lớn các tượng đều bằng vàng hoặc bằng đá thếp vàng...”.

Tháp Đôi - Biểu tượng của tình yêu đôi lứa
Tọa lạc tại góc đường Trần Hưng Đạo, thành phố Quy Nhơn (Bình Định), Tháp Đôi đi vào câu ca dao trữ tình của người Quy Nhơn: “Cầu Đôi liền với Tháp Đôi/ Quanh năm quấn quýt như tôi với nàng” như một biểu tượng của tình yêu đôi lứa.

Khám phá bí ẩn của 4 tháp Chăm nghìn năm tuổi ở Bình Định - 2
Tháp Đôi được xếp vào một trong những tháp đẹp “độc nhất vô nhị” của nghệ thuật kiến trúc Chăm.

Theo tài liệu của ban quản lý Tháp Đôi, tháp còn có cái tên gọi khác là Tháp Hưng Thạnh, có niên đại cuối thế kỷ XII đầu thế kỷ XIII. So với các ngọn tháp khác trong tỉnh, trong vùng, Tháp Đôi không hề giống bất kỳ một ngôi tháp cổ nào hiện có. Thế nhưng các nhà khoa học đến nay vẫn chưa tìm ra điểm khác thường.

Trước kia tháp được xây dựng trên một khu gò đất cao nhưng trải qua những lần bồi đắp, xây dựng cơ sở hạ tầng nên dần dần nơi gò đất của tháp đã bằng phẳng, không còn là một gò đất cao trong khu vực nữa.

Cụm tháp gồm 2 tháp nằm cạnh nhau theo trục Bắc Nam, mỗi tháp đều có 1 cửa chính hướng về phía Đông và 3 cửa giả, tháp lớn cao 20m, tháp nhỏ cao 18m. Người Bình Định ví hình ảnh tháp lớn như người con trai che chở bảo vệ cho người con gái (tháp nhỏ) là biểu tượng của tình yêu đôi lứa.

Khám phá bí ẩn của 4 tháp Chăm nghìn năm tuổi ở Bình Định - 3
Đỉnh tháp là phần đặc biệt nhất của Tháp Đôi.

Bước vào bên trong tháp có thờ bộ ngẫu tượng Linga – Yoni, Linga được đặt trên bệ Yoni tượng trưng cho sự hòa hợp âm dương, là nguồn gốc mọi sự sinh sôi nảy nở, thể hiện tín ngưỡng phồn thực phổ biến của người nông dân Chăm.

Đỉnh tháp là phần đặc biệt nhất Tháp Đôi có, với kiểu thiết kế đỉnh tháp được mở thông thoáng, khác hẳn với các ngồi tháp Chăm khác. Điều này như muốn nói việc để đỉnh tháp như vậy là để hấp thụ linh khí thiêng liêng của trời đất.

Theo một truyền thuyết thì trên chóp đỉnh của Tháp Đôi, cụm tháp gồm 2 chiếc nằm ở thành phố Quy Nhơn có 2 quả cầu lớn làm bằng vàng ròng. Cả hai khối vàng này đã bị các thủy thủ người da trắng của một chiếc tàu châu Âu đến cướp đoạt và mang xuống tàu sau một cuộc tấn công chớp nhoáng.

Tháp Cánh Tiên
Tháp Cánh Tiên còn có tên gọi khác là tháp Đồng, tháp Con Gái, nằm cách thành phố Quy Nhơn 27km theo hướng Tây Bắc, là một trong những tháp còn lại nguyên vẹn tại Bình Định. Không giống như những khu đền tháp khác, tháp Cánh Tiên chỉ có duy nhất một tháp, được xây dựng trên một quả đồi thuộc địa bàn xã Nhơn Hậu, thị xã An Nhơn.

Khám phá bí ẩn của 4 tháp Chăm nghìn năm tuổi ở Bình Định - 4
Tháp cao khoảng 20 mét, trông xa giống như đôi cánh của nàng tiên trong chuyện cổ tích đang bay lên trời xanh. Khác với các tháp Chăm khác, tháp Cánh Tiên được xây dựng một phần bằng chất liệu đá sa thạch, xung quanh có nhiều phù điêu chạm khắc.

Sách Đại Nam nhất thống chí ghi lại rằng: “An Nam cổ tháp ở thôn Nam An, huyện Tường Vân, trong thành Đồ Bàn, tục gọi là tháp Cánh Tiên. Từ vai tháp trở lên, 4 phía đều giống như cánh tiên bay lên nên gọi tên ấy”. Còn theo người dân trong vùng, nhìn từ xa, những phiến đá trang trí các tường phía trên ngọn tháp vươn ra như những cánh tiên nên gọi là tháp Cánh Tiên.

Tháp Cánh Tiên được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XI và đầu thế kỷ XII, có bề mặt vuông, cao khoảng 20m. Nếu ở các tháp khác chỉ trang trí giản lược, thì tháp Cánh Tiên lại khác biệt ở sự cầu kỳ, tinh tế trong trang trí.

Khác với các tháp Chăm khác, phần phía ngoài của góc tường dưới gốc thân tháp đều được ốp bằng đá chạm khắc tinh tế hoa dây xoắn, toát lên vẻ đẹp vừa vững chắc, bề thế nhưng cũng không kém phần trang nhã thanh thoát.

Tháp có 4 tầng, mỗi tầng 4 góc được trang trí bằng 4 tháp giả, trên mỗi tháp giả lại gắn thêm họa tiết hình đuôi phụng được điêu khắc bằng đá. Đây là điểm tạo nên sự đặc biệt của ngôi tháp.

Bên trong tháp Cánh Tiên có thờ Nữ thần Y A Na, qua thời gian, các bức tường bên trong tháp cũng đã có sự bào mòn, chỗ lồi chỗ lõm.

Khám phá bí ẩn của 4 tháp Chăm nghìn năm tuổi ở Bình Định - 5
Tháp Cánh Tiên với lối kiến trúc khác hẳn với các Tháp Chăm ở Bình Định, 4 góc ở thân tháp đều có các cột ốp tường bằng đá sa thạch chạm khắc tinh xảo với những hoa văn dây xoắn như những sợi dây quấn lấy thân cây tuy mềm dẻo nhưng chắc chắn.

Năm 1982, tháp Cánh Tiên đã được công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật Chăm.

Một du khách khi đến tháp Cánh Tiên đã để lại câu thơ:

“Rồng thiêng tiên cưỡi đi đâu/ Cánh Tiên để đó dãi dầu nắng mưa/ Cùng non tháp giữ tình xưa/ Trải bao dâu bể vẫn chưa nao lòng/ Đồ Bàn còn núi còn sông/ Còn Tiên kết cánh còn rồng truông mây”.

Tháp Bánh Ít- Cụm tháp mang tên đặc sản "Xứ Nẫu”
Với bốn ngọn tháp, Bánh Ít (thôn Đại Lộc, xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước) là quần thể nhiều tháp nhất hiện còn trên đất Bình Định. Nhưng căn cứ vào dấu tích còn lại, số lượng công trình kiến trúc ở đây còn nhiều hơn thế.

Tháp Bánh Ít còn có tên gọi khác là Tháp Bạc trong tiếng J'rai là YANG MTIAN là một trong những ngôi tháp nổi tiếng nhất trong số các di tích tháp Chăm tại Bình Định với 4 tháp đứng trên đồi cao.

Sách Đại Nam nhất thống chí ghi chép về khu tháp này trong mục Thổ Sơn cổ tháp (tháp Núi Đất) cho biết tục danh của tháp là Thị Thiện và giải thích rằng dưới chân núi đất xưa có quán bán bánh của một người đàn bà tên gọi Thị Thiện nên có tên ấy. Không rõ tên Thị Thiện thông dụng đến mức nào, nhưng dân địa phương từ lâu đã quen gọi tên tháp này là tháp Bánh Ít. Quả thực, bốn ngọn tháp đứng gần nhau, một lớn ở trên cao và ba nhỏ ở dưới thấp, trông xa dễ làm người ta liên tưởng đến một mâm bánh ít đã bóc lá.

Trên đỉnh mỗi tháp đều có tượng thần Siva bằng đá. Mỗi tháp có hình thù kiến trúc riêng biệt và sắc thái khác nhau, từng chi tiết chạm trổ, điêu khắc đều thể hiện nét bí ẩn hấp dẫn.

Khám phá bí ẩn của 4 tháp Chăm nghìn năm tuổi ở Bình Định - 6
Tháp Bánh Ít có tên trong cuốn "1001 công trình kiến trúc phải đến trong đời" của nhóm tác giả người Anh, do cây bút chuyên viết về kiến trúc Mark Irving làm Tổng Chủ biên, Quintessence xuất bản (Anh). (Ảnh: Dũng Nhân)

Tháp cổng (Gopura) không lớn, cao chừng 13m, xây trên bình đồ hình vuông, mỗi chiều 7m, với tạo hình như một mũi lao, hướng lên trên. Tháp mở hai cửa thông nhau đi hướng Đông – Tây, cùng nằm trên một trục thẳng với cửa tháp chính trên đỉnh đồi. Hai mặt còn lại của tháp là hai cửa giả, không thông với lòng tháp nhưng vòm được tạo dáng giống như cửa thật. Mặc dù đã bị hư hại nhiều, tháp cổng còn khá vững chãi. Quanh thân tháp có các trụ đá ốp để trơn không trang trí. Diềm mái tháp hơi nhô ra nâng toàn bộ ba tầng mái trang trí đơn giản nhưng khỏe khoắn.

Tháp Bia (Posah) có 4 cửa đều thông với nhau ở 4 hướng Đông, Tây, Nam, Bắc. Tháp có phần mái khá đặc biệt, các tầng mái nhỏ dần về phía trên. Mỗi tầng đều có một hàng cột thể hiện theo lối thắt giữa, phình hai đầu, trông xa giống như những quả bầu nậm.

Nằm gần kề với tháp chính Tháp Hỏa (Kosagrha) có phần mái có hình vòm cong úp xuống như một chiếc yên ngựa nên mọi người thường gọi tháp này bằng cái tên tháp Yên Ngựa. Không chỉ phần mái mà từ phần đế tháp được xây rộng và thu hẹp dần khi đến thân, tạo nên điểm thanh thoát, uốn dẻo như “chiếc eo” của người thiếu nữ Chăm.

Tháp chính (Kalan), nằm ở vị trí chính giữa đỉnh đồi. Đây là tháp có kích thước lớn nhất trong 4 tháp và là điểm thu hút ánh nhìn từ mọi phía. Tháp cao trên 20m. Cửa chính còn được trang trí diềm phù điêu khắc tạc hình Ganesa (người đầu voi, thần hạnh phúc và may mắn, con trai của thần Siva và thần nữ Parvanti), hình Hamuman (khỉ thần, theo truyền thuyết là con trai thần Gió Vayu, đã giúp hoàng tử Rama đánh thắng quỷ vương Ravana, cứu được công chúa Sita). Những tượng này đều được thể hiện trong tư thế đang nhảy múa rất sống động.

Các cửa giả ở ba mặt còn lại đều mô phỏng cấu trúc và trang trí của cửa chính nhưng phần đắp nhô ra chỉ bằng 1 nửa cửa chính. Các phù điêu trang trí trên các cửa giả chỉ có hình Ganesa mà không thấy hình Hanuman như ở cửa chính.

Bên trong tháp, bức tượng nữ thần Shiva tọa trên đài sen. Tuy bức tượng này chỉ là bản phục chế lại từ bản gốc nhưng vẫn giữ được hình ảnh chân thật như nguyên bản.

Tháp Dương Long
Dương Long là một quần thể ba ngọn tháp nằm gần nhau, thẳng hàng theo trục Bắc – Nam. Ngoài tên tháp phổ biến là Dương Long, đôi khi tháp còn được gọi theo địa danh: tháp Bình An, tháp An Chánh hay tháp Vân Tường. Người Pháp gọi di tích này là Tour d’ Ivoire (tháp Ngà).

Khám phá bí ẩn của 4 tháp Chăm nghìn năm tuổi ở Bình Định - 7
Cụm tháp Dương Long là cụm tháp lớn nhất trong chuỗi tháp Chăm của Bình Định vừa được UBND tỉnh phê duyệt kinh phí tu bổ và tôn tạo tháp gần 94 tỷ đồng. (Ảnh: Dũng Nhân)

Tháp Dương Long được xây dựng trên vùng đồi núi thuộc 2 thôn Vân Tường, xã Bình Hòa và thôn An Chánh, xã Tây Bình, huyện Tây Sơn, Bình Định. Tháp có niên đại từ thế kỷ XII–XIII.

Tháp Dương Long là sự kết hợp hài hòa, giữa nghệ thuật kiến trúc Chăm-Pa và Khmer. Hiện nay, trong khuôn viên di tích, ngoài ba tháp chính, còn có nhà trưng bày bổ sung với tổng diện tích khoảng 370m2, hệ thống tường rào, cổng chính mở về phía Đông theo hướng chính của ba tháp, cổng phụ mở về phía Bắc.

Trên đỉnh tháp đều trang trí một đài sen điêu khắc bằng đá đặt ở mỗi đỉnh tháp và cách bài trí 3 tháp thằng hàng theo trục Bắc Nam.

Tháp Giữa (Tháp trung tâm của di tích) cao 38,81m, được xem là ngôi tháp gạch cao nhất ở Đông Nam Á. Tháp đã bị hư hại khá nhiều, vòm cửa chính và các cửa giả bị sụp đổ, chỉ còn một vài thanh đá còn đính lại trên thân, cửa giả phía Nam còn lại phần trụ cửa, tiền đường (tiền sảnh) cũng đã bị sụp đổ.

Tháp Nam cao 32,94m (còn nguyên vẹn nhất trong số ba tháp), bình đồ chân đế vuông, kích thước rộng 14m, phần nhô ra của cửa giả 0,76m. Khoảng cách giữa tháp Nam và tháp Giữa tại cửa giả là 1m. Ở tháp Nam, hiện còn khung cửa chính bằng đá sa thạch, nhưng vòm cửa chính cũng như các cửa giả mặt Nam và mặt Tây đã bị sụp đổ.

Tháp Bắc là tháp bị hư hại nặng nhất, thân tháp bị đục khoét sâu vào trong, nhưng đã được gia cố từ năm 1984. Tháp cao 31,76m, bình đồ vuông, kích thước tương đương với tháp Nam. Bộ diềm có dải trang trí hoa văn hình sư tử, mặt chính của bộ diềm trang trí một dải hình cung nhọn, mỗi hình được tạo bởi hai thân rắn đầu quay vào chân cung, chính giữa có hình người ngồi xếp bằng.

Với giá trị tiêu biểu, di tích kiến trúc nghệ thuật Tháp Chăm Dương Long (huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định) được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt.

Hầu hết các tháp nói trên đều có đặc điểm chung là cửa chính của tháp đều quay về hướng Đông và đều có sự ảnh hưởng trong kiến trúc văn hóa Khmer.

4 cụm tháp: Tháp Cánh Tiên, Tháp Đôi, Tháp Dương Long, Tháp Bánh Ít đều được Nhà nước xếp hạng Di tích cấp Quốc gia.

Mỗi cụm luôn có một tháp chính thờ thần Shiva - người có quyền uy tối thượng trong tôn giáo Chăm. Tháp chính người Chăm gọi là Bimong có cửa luôn hướng về hướng đông - hướng mặt trời mọc, nơi trú ngụ của thần linh theo quan niệm Chăm. Bên trong lòng tháp chính rất hẹp, vừa đủ để bộ Linga - Yoni và để chức sắc Chăm thực hiện nghi thức hành lễ. Chỉ những lúc làm lễ cửa tháp chính mới được mở, thời gian còn lại cửa tháp luôn phải đóng kín.

Hiện nay, con người vẫn chưa khám phá hết những điều bí ẩn nằm sâu bên trong các ngôi tháp Chăm cổ ở Bình Định, vẫn còn nhiều điều bí ẩn khó có lời giải. Khám phá được hết tháp Champa cũng là một hành trình trải nghiệm dài và kết hợp tìm hiểu về lịch sử, văn hóa con người "Đất võ trời văn".

10/02/2025

THÁP BÁNH ÍT (PHẦN 3)
Ảnh chụp năm 2013

10/02/2025

THÁP BÁNH ÍT (PHẦN 2)

10/02/2025

THÁP BÁNH ÍT (PHẦN 1)

10/02/2025

Chùa Linh Ẩn Cát Tài - Phù Cát

10/02/2025

Di tích đập Phê - Xóm Giêng Nam, thôn Mỹ Hội 2, xã Mỹ Tài, Phù Mỹ

10/02/2025

Đập Phê - Con đập ngày xưa do Thân Phụ mình đắp, ngày nay được nhà nước xây lại kiên cố và vững chắc.

Di Tích Xứ Nẫu

05/08/2025

01/08/2025

01/08/2025

01/08/2025

18/07/2025

10/02/2025

10/02/2025

10/02/2025

10/02/2025

10/02/2025

10/02/2025

10/02/2025

Address

Telephone

Website

Alerts

Contact The Business

Shortcuts

Share

Category