19/11/2025
Thói đạo đức giả trong thời đại số
“Sáng trăng quân tử dạo chơi/ Dạo đi dạo lại có nơi mất quần”. Vốn là hình mẫu con người lý tưởng theo quan niệm của Nho giáo, nói đến quân tử là liên tưởng đến người ngay thẳng, đứng đắn, đàng hoàng, trung thực, cẩn trọng. Thế nhưng, hình mẫu nhân cách từng được cả cộng đồng xã hội vị nể như thế mà vẫn có người khoác cho mình bộ mặt quân tử đạo mạo bên ngoài rồi đi làm cái việc hèn kém, khuất tất của những kẻ đầu đường xó chợ là chôm chỉa, trộm cắp khiến “có nơi mất quần”.
Đề cập đến hạng người lấy vẻ hào nhoáng bên ngoài để che đậy bản chất nhỏ nhoi, bần tiện của mình, dân gian đúc kết và mỉa mai: “Khen ai khéo tác bình phong / Ngoài long lân phượng trong lòng xấu xa”. Nói ngắn gọn hơn, đó là những người mang thói nhân nghĩa rởm, đạo đức giả!
Thực ra thời nào, xã hội nào cũng có những kẻ đạo đức giả. Đặc điểm chung của hạng người này là bên ngoài thì tỏ vẻ hào nhoáng, tốt bụng, nói năng đúng mực phải lời, dễ gây thiện cảm với những người xung quanh, nhưng bên trong thì lại ấp ủ mưu mẹo không trong sáng, mục đích không lành mạnh.
Tưởng rằng đạo đức giả sẽ khó có “đất sống” trong xã hội hiện đại bởi các phương tiện thông tin ngày càng văn minh, con người ngày càng hiểu biết tường tận mọi lẽ tốt-xấu, hay-dở ở đời. Tuy nhiên, như mặt trái của tấm huân chương, phía sau và cũng là “góc khuất” của mạng xã hội, công nghệ số và khả năng truyền thông cá nhân mạnh ai nấy làm đã tạo cơ hội cho thói đạo đức giả “lên ngôi” hết sức tinh vi.
Một trong những biểu hiện của thói đạo đức giả thời nay là khả năng tạo dựng hình ảnh cá nhân đến mức hoàn hảo để thu hút, hấp dẫn mà nhiều người dân không hề hay biết. Những người này thường khoác trên mình với vỏ bọc đến mức “đẹp không tì vết”, từ phong thái lịch lãm, ứng xử hào hiệp đến cuộc sống phong lưu, nhà sang, xe đẹp, giàu kiến thức, nói năng tự tin, lôi cuốn. Họ khéo léo trau truốt, điểm tô từ hình thức đến nội dung bản thân trước đám đông và khi xuất hiện trên truyền hình, truyền thông nhằm lan tỏa thái độ sống tích cực hoặc truyền cảm hứng khởi nghiệp cho người khác.
Từ đó có một bộ phận người dân, nhất là giới trẻ rất dễ bị lóa mắt trước cuộc sống và công việc đẹp như mơ của họ, mà không hề biết rằng mình đang bị “thả thính, nhử mồi” từ sự thành đạt giả tạo, thành danh dối trá. Hệ quả là, thói đạo đức giả vô hình trung kiến tạo nên những thần tượng ảo khiến nhiều người khâm phục, thậm chí có người trở thành fan cuồng (người hâm mộ quá khích) của họ.
Sự sa lưới pháp luật của hàng loạt doanh nhân từng được gọi là shark (được hiểu là nhà đầu tư thành đạt) nhiều năm đi truyền cảm hứng khởi nghiệp cho các bạn trẻ; sự sụp đổ của nhiều hình tượng KOL (người có sức ảnh hưởng), KOC (người tiêu dùng chủ chốt) thời gian gần đây, suy cho cùng vừa là căn nguyên sâu xa, vừa là hậu quả tất yếu của thói đạo đức giả trong thời đại số.
Điều cảnh tỉnh ở đây là: Khi nhiều người dân vẫn còn mê muội vào những giá trị hào nhoáng giả tạo bên ngoài; khi cơ quan chức năng và người có trách nhiệm vẫn không có giải pháp căn cơ, quyết liệt để phòng ngừa, ngăn chặn tận gốc thì thói đạo đức giả tiếp tục lan truyền bởi “sức mạnh vô biên” của công nghệ AI. Nguy hại hơn, nếu thói đạo đức giả vẫn “sống” một cách nhởn nhơ và “dắt mũi” được nhiều người dân thì đó không còn là dấu hiệu cảnh báo về sự đảo lộn nấc thang giá trị văn hóa, mà còn là nguy cơ làm lung lay nền tảng đạo đức xã hội từ gốc rễ./.
