10/07/2025
Mrika, malësorja që mori gjakun burrit, historia që u bë pjesë e një libri Best Seller në vitin 1909
Nga Albert Vataj
Natyrisht që keni dëgjuar shprehjen eufemike: “Ajo është një grua që të merr gjakun”, që do të thotë se është një grua trime dhe fisnike, grua që vjen nga derë e madhe, grua që është rritur dhe armatosur me parimet e larta të së drejtës dhe nderit. Bashkëshorti për të është i shtrenjtë, i barabartë me pjesëtarët e tjerë të familjes dhe përballë konflikteve dhe pasojave tragjike, ai nuk është i vetëm edhe kur duhet të kthehet nderi në vend nga një grua.
Marrja e gjakut nga një grua edhe pse nuk është e sanksionuar në formë detyruese në kodet zakonore të maleve, ky akt nuk gjendet e përjashtuar, ç’ka e legjitimon bërjen e drejtësisë duke kthyer nderin në vend, si në rastin e Mrikës që ka ardhur përmes “An observer in the Near East”, shkruar nga William LeQueux (2 korrik 1864- 13 tetor 1927) shkrimtar i zhanrit e romancës, misterit, thrillerit dhe spiunazhit.
Në librin “Një vëzhgues në Lindjen e Afërt”, botuar në Londër, ”T. Fisher Unwin”, në vitin 1907, një libër i ilustruar me fotografi, ai ndër të tjera shkruan për një grua dhe një ngjarje, që atij i ka rrëmbyer interesimin aq sa ta trajtojë dhe konsiderojë pjesë e pasqyrimit të tij krijues. Bëhet fjalë për Mrikën, e cila mori gjakun burrit.
Edhe vetë tiparet e kësaj gruaje, përcjellë kaq besnikërisht në këtë foto, tregon hir dhe ashpërsi. Përmes vështrimit të saj shpues dhe çehres së vranët, autori i librit dhe fotografi, e ka ilustruar përsosmërisht historinë, duke mos e neglizhuar në këtë përcjellje imazhi edhe veshjen karakteristike shqiptare të malësores, stolit e saj dhe mënyra e pozimit.
“Aparati im fotografik, qysh në fillim u pa me shumë dyshim dhe pata vështirësi të madhe ta bindja secilin që t’i bëja fotografi.
Shumë fotografi të fshehta i kam bërë me një aparat fotografik të vogël “Broënie”, pasi për fat të keq i kisha mbaruar filmat për Kodakun e madh që kisha. Por, isha në gjendje që të siguroja disa fotografi, të cilat shfaqen në këtë vëllim. Një mëngjes herët, në të lindur të diellit, isha duke ecur me Lukën dhe Palokun, kur na kaloi para një grua e re.
“Kjo është Mrika e Kolë Marash*t,” – tërhoqi vëmendjen Luka.
“Kush është ajo? ” – pyeta.
“Mrika. Gruaja që mori gjakun”, – ishte përgjigjja e tij.
“Dy vjet të shkuara, ajo ishte vajza më e bukur e fisit tonë dhe kishte një duzinë burra, të gatshëm për t’u martuar me të. Ajo u martua me Lecin, një djalë të zgjuar i anës së Pulatit dhe një nga rojet e bajraktarit, njëlloj si unë. Një muaj pas martesës, Leci u vra pabesisht nga i vëllai, i cili jetonte poshtë Drinit të Bardhë, ky i dashuruar marrëzisht me të.
Kur ajo mori lajmin u shpërfytyrua nga pikëllimi. Por, me ngadalë thuri planet për gjakmarrjen dhe duke mos pasur asnjë të afërm të gjinisë mashkullore, zgjodhi ta merrte vetë gjakun.
Kësisoj, na la dhe u zhduk për gati një vit, gjatë të cilit ajo ndoqi hap pas hapi kunatin e saj, në Ohër, në Maqedoni, pastaj në Shkup, Prizren dhe në shumë vende të tjera, duke pritur gjithmonë mundësinë për të kryer goditjen. Kjo ndodhi një pasdite, kur vrasësi i së shoqit po ecte në rrugën kryesore të Shkodrës dhe ajo, nxori koburen e Lecit nga brezi dhe ia shpërtheu atij tutje fytyrën. Trimëri për një grua, apo jo? Por, nuk mbaron me kaq,” – vazhdoi ai.
“Me të vrarë vrasësin, shkoi direkt në shtëpinë e prindërve të tij, pas një udhëtimi treditor dhe i vrau që të dy. Që atëherë ajo është kthyer me ne, pasi vdekjes së të shkretit Lec iu mor haku. Më erdhi keq që ai vdiq, – shtoi ai me keqardhje, – sepse ishte një nga miqtë e mi më të dashur.”
Siç ju e dini, në kulturën tradicionale shqiptare, gjakmarrja është detyrimi shoqëror për të vrarë një shkelës nderi ose një anëtar të familjes së tyre, për të shpëtuar nderin e fisit, për të qenë i papërjashtuar nga komuniteti dhe i barabartë kah rregullat e asokohshme të së drejtës. Kjo praktikë përgjithësisht shihet si në përputhje me kodin shoqëror të njohur si Kanuni i Lekë Dukagjinit ose thjesht Kanuni, i përbërë nga 12 libra dhe 1262 artikuj ku ka rregulla të ndryshme. Kodi ishte fillimisht një “një kod jo-fetar që përdorej nga myslimanët dhe të krishterët njësoj”.
Mbrojtja e nderit është një komponent thelbësor i kulturës shqiptare sepse është thelbi i respektit shoqëror. Nderi mbahet në konsideratë shumë të lartë sepse përkthehet ndër breza. Amanetet dhe historia mbahen në emrat e shqiptarëve dhe duhen mbajtur në prioritet të lartë, edhe me çmimin e jetës. Prandaj, kur një sulm personal me përmasa të frikshme lëshohet ndaj një anëtari të çdo familjeje, duhet të pritet një dënim i barabartë nga ligjet e Kanunit. Disa nga veprimet që nisin gjakmarrjen përfshijnë “vrasjen e një mysafiri ndërsa ai ishte nën mbrojtjen e të zotit të shtëpisë, shkeljen e pronës private, mospagimin e një borxhi, rrëmbimin ose joshjen ose përdhunimin e një gruaje.” Kjo shpesh zgjat shumë gjenerata nëse borxhi nuk paguhet. Ata që zgjedhin të mos paguajnë me jetën e familjarëve të tyre jetojnë në turp dhe izolim deri në fund të jetës, të burgosur në shtëpitë , e tyre duke pas hasmëri gjatë gjithë jetës me ata që ua kanë dhënë borxhin.
Rasti i Mrikës, gruas që mori gjakun burrit, e sjellë me kaq origjinalitet nga William LeQueux në librin e tij, shoqëruar me foto, është i rrallë në Shqipëri, por jo vetëm. Është pikërisht kjo karakteristikë e veçantisë së kësaj ngjarjeje që ka arritur të jetësojë dhe të faktohet, duke mbetur një episod që e tregon shqiptarin si një identitet nacional që e konsideron sublime nderin dhe ligjësinë si një mjet që rregullon marrëdhëniet dhe ruan balancat në një realitet ku mungon shteti dhe mekanizmat ligjzbatuese.
