18/06/2025
ზემო კრიხის მთავარანგელოზთა ეკლესია
ეკლესია მდებარეობს ამბროლაურის მუნიციპალიტეტში, სოფელ ზემო კრიხში, მდინარე კრიხულის მარცხენა სანაპიროზე. იგი აგებულია X-საუკუნის ბოლოს და XI-საუკუნის დასაწყისში. ეკლესია ნაგებია თლილი ქვისა და კირისაგან; იგი ერთნავიანი შენობაა ზომით: 13,4X5,7 მეტრი, ხუთწახნაგოვანი შვერილი აფსიდით.
ზემო კრიხის ტაძარი, თავისი გეგმით, ცალნავიანი თემის თავისებურად გართულებულ ვარიანტს წარმოადგენს. საქართველოს ტერიტორიაზე გავრცელებულ ცალნავიან ნაგებობისათვის დამახასიათებელი სამნაწილედი საკურთხევლის ნაცვლად, კრიხის ხუროთმოძღვარს სამნაწილიან ბემა შეუქმნია: საკურთხევლის გვერდით ორი ღრმა და მაღალი, კონქით დახურული ნიშია მოთავსებული. ეს თავისებურება, ისევე, როგორც ორი სარკმლით გაშუქებული ღრმა ბემა და დარბაზის მოკლე, ფართო და მაღალი ფორმა - ზემო კრიხის მთავარანგელოზის ეკლესიას განცალკევებულ ადგილს აკუთვნებს აღნიშნული თემის სხვა ძეგლთა შორის,
ტაძარს შესასვლელი აქვს სამხრეთით და დასავლეთით. სამხრეთის კარის თავი, კარიბჭის კარი და თაღი სამწირველოს სარკმელი შემკულია ჩუქურთმიანი ქვებით; განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს კარიბჭის თაღი. იგი აწყობილია ძვირფასად ნამუშევარი ქვებისაგან. ჩუქურთმიანი ქვები ეკლესიას შიგნითაც აქვს სვეტის თავებად, საკურთხევლის ჩრდილო-დასავლეთი კედლის (კანკელთან) ძირს, იატაკთან, კედელში (პირით დასავლეთისაკენ) დატანებულია ქვის ქანდაკება დათვისა და ორი ბელის თავები, რომლებიც ლეგენდის მიხედვით დაუხოციათ ამ ადგილშივე, ყოფილ უდაბურ ტყეში, ეკლესიის აშენების წინ.
ეკლესია გაუახლებიათ 1884 წელს: დასავლეთი ნაწილის თვის სიგრძე მოუმატებიათ ძველი საქალებოს შემოერთებით. ამ განახლების დროს ნაწილი წარწერიანი და ჩუქურთმიანი ქვებისა გათლიათ და კედლებისათვის შეუხმარებიათ.
ორი ოსტატის მიერ შესრულებული ჩუქურთმები, მათი დამახასიათებელი ნიშნებით, საშუალებას გვაძლევს ძეგლის აშენების თარიღი აგრეთვე X საუკუნის უკანასკნელი მეოთხედით განვსაზღვროთ, ზემო კრიხის ტაძრის მასათა განლაგება და ფასადების საერთო გადაწყვეტა მსგავსებას მეზობელ ზემო სვანეთის X საუკ. ხუროთმოძღვრულ ძეგლებთან ჰპოვებს. დეკორატიულ ელემენტების მოხმარების მხრივ--კრიხის ხუროთმოძღვრის ნაწარმოები, ისევე, როგორც რაჭის დანარჩენი ძეგლები (კუდაროს ძეგლები, მრავალძალი, ჯოისუბანი, სალხინო, ზედაშავრა-კვერთი, პატარა ონი, ხიმში, ნიკორწმინდა და სხვ.), საქართველოს სხვა მოწინავე პროვინციათა (ქართლი, ტაო-კლარჯეთი) ძეგლების რიგში დგას.
ზემო კრიხის მთავარანგელოზთა ეკლესია შეისწავლა და დეტალურად აღწერა ისტორიკოსმა და მკვლევარმა გიორგი ბოჭორიძემ. საკმაოდ საინტერესოა მის მიერ დაფიქსირებული ტაძრის კედლებზე არსებული წარწერები და ფრესკები, რადგან გარკვეული მათგანი დროთა განმავლობაში უფრო მეტად დაზიანდა.
ეკლესიას 2006 წლის 7 ნოემბერს, საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულების თანახმად მიენიჭა ეროვნული მნიშვნელობის კულტურის უძრავი ძეგლის კატეგორია